Những tháng năm cuồng nộ _Khuất Đẩu
Cô Sáu, người đă cứu vớt tôi khỏi cái chết của một đứa bé vừa mới sinh đă bị đem thả trôi sông, người đă nuôi nấng dạy bảo nhiều khi đánh mắng tôi, người mà tôi thiết tha muốn gọi mẹ nhưng cô vẫn không cho. Cô nói, tao chưa có chồng sao lại có con được. Mày cứ gọi tao bằng cô, khi nào t́m được người đă đẻ ra mày th́ hăy gọi mẹ. Đâu phải bạ ai cũng gọi là mẹ được.
Nhưng biết đến bao giờ ! Cứ như lời cô phỏng đoán th́ mẹ tôi phải là người ở thôn An Đông chứ không ở đâu xa lạ. Nếu ở xa th́ khi vớt được cái nắp bầu lên, là tôi đă chết cóng từ lâu rồi. Và cũng bởi v́ chỉ có ở An Đông chuyên nghề làm cốm mới có những chiếc nắp bầu trét dầu rái để tránh nước mưa và giữ cốm cho ḍn. Tôi đă đi khắp An Đông, chui vào các ḷ cốm, để mặc cho người ta đùa cợt sờ nắn, nhưng vẫn không biết ai là người đă đẻ ra ḿnh. Mà dẫu cho có ai đó th́ cũng không chắc đă đủ can đảm để nói với tôi rằng, ta chính là mẹ của con để cho tôi đựơc sung sướng gục đầu vào ḷng mà khóc gọi Mẹ !
Tuy cô Sáu không cho tôi gọi mẹ, nhưng ḷng tôi lúc nào cũng thầm gọi cô là Mẹ. Mẹ Sáu, Mẹ Sáu ơi ! Tôi gọi thế khi tôi ốm đau, khi tôi tuyệt vọng. Người cô thấp nhỏ, đen, một con mắt gần như bị chột v́ một cành tre đâm phải. Tôi không biết cô bao nhiêu tuổi, nhưng trông cái dáng người khô đét như trái mướp khô, miệng lúc nào cũng nhai trầu bỏm bẻm, cô đúng là bà ngoại và tôi là đứa cháu nhỏ.
Nhà cô, thực ra là cái cḥi rách của cô, nằm ở địa đầu thôn Trung Lương. Đó là một doi đất mà những cơn lụt mỗi năm tràn qua đă cuốn hết đất màu, chỉ c̣n trơ lại cát gọi là đồng cây Sanh. Gọi là đồng nhưng chẳng có một cọng lúa hay cây bắp nào, chỉ lơ thơ một vài cây sậy lúc nào cũng nghiêng ngả trong gió như những người say rượu. Vào mùa nắng, những cơn gió nam đuổi bắt nhau trên băi, tung cát lên cao, uốn lượn một hồi rồi trút cả xuống thôn Trung Lương. Cát trên mái nhà, trong buồng ngủ, trong mâm cơm, cát nhiều đến nỗi cả một xóm đầu thôn phải bỏ đi nơi khác, chỉ c̣n lại mỗi một chùa Thiên An phơi ḿnh ra chịu trận.
Đồng cây Sanh mỗi năm một ph́nh to ra và cái ngă ba sông càng ngày càng hoang vắng hơn. Khi mùa mưa tới, chỉ trong một vài ngày là cả cánh đồng mênh mông như biển. Cô cháu tôi phải đem nhau vào trú trong mả Thập Miên. Đây là những ngôi mộ cổ nằm san sát bên nhau như những con trâu được ai đó lùa lên g̣ để tránh lụt. Cô cháu tôi mỗi người chui vào một nhà mồ thấp lè tè, che gió bằng một tấm tranh rồi nằm cuộn tṛn trong đó suốt đêm như một con cuốn chiếu. Bên ngoài, gió rít lên the thé, sục sạo từng ngôi mộ như đang lùng kiếm lũ quỷ không đầu cũng đang lẫn trốn đâu đó.
Cô Sáu nói, mấy mươi năm trước dân các làng nổi lên làm giặc. Họ là những người đàn ông trong tay chỉ có mỗi một cây rựa nên gọi là giặc Rựa. Họ cắt phăng búi tó, rùng rùng kéo nhau lên phủ xin giảm xâu giảm thuế. Quan phủ hoảng sợ phải đóng cửa thành. Họ liền tràn vào các vùng phụ cận, gặp ai để búi tó là đè ra cắt phập. Họ tung hoành đến cả tháng. Măi đến khi quan công sứ cho lính Pháp hợp cùng với lính tập vây bắt suốt mấy ngày mới dẹp được yên.
Bọn họ bị triều đ́nh khép tội làm giặc và những ai ở ba làng An Định, An Đông và Trung Lương đều bị đem chém ở đồng cây Sanh. Đầu của họ bị đem bêu trên những cái cọc cắm ven đường, c̣n xác th́ đem chôn ở băi cát. Chỉ một mùa lụt là bao nhiêu cái xác không đầu đều bị nước cuốn trôi, xương trắng lăn lóc khắp cả cánh đồng, vung văi tận các khu vườn ở thôn Trung Lương. Hoà thượng chùa Thiên An cho các sư săi đi thu nhặt, gom thành một đống lớn hoả thiêu rồi lập đàn giải oan.
Mặc dù nhà chùa đă tụng kinh siêu độ đến bảy ngày, nhưng nỗi oan to lớn quá nên những con ma không đầu không thể nào siêu thoát được. Chúng biến thành quỷ cứ rền rĩ khóc than măi. Trời nắng chúng quay cuồng thành cơn gió trốt, trời mưa chúng biến thành những đám ma trơi lập loè. Một đôi khi chúng biến thành người cùng đi với khách bộ hành, cũng hỏi han chuyện tṛ, đến khi nh́n mặt mới biết là không có đầu!
Nhưng, vẫn theo lời cô Sáu, những con ma đă biến thành quỷ ấy tuy đáng sợ thật, nhưng những con quỷ sống mới đáng sợ hơn. Đó là những bọn ăn mày chúa. Chúng tụ tập thành bầy đến vài mươi đứa tôn một thằng lên làm chúa. Ngoài việc ăn mặc lôi thôi rách rưới đă đành, chúng c̣n bó vào chân nào đầu tôm ruột cá để ruồi nhặng bám theo vo ve như đàn sáo. Thằng chúa nằm nghễu nghệnh trên một cái vơng rách để cho hai thằng mù khiêng đi xiên xẹo, hai bên lại có hai cái lọng bằng nón cời do hai thằng thọt cầm.
Việc đầu tiên khi vào được nhà ai là chúng t́m cách chọc cho chó cắn. Chỉ cần một con chó hung hăng ngu dại nào đó đớp một phát vào một đứa trong bọn là y như rằng bọn chúng trúng lớn. Cả lũ tức th́ nằm lăn ra đất, vật vă kêu gào như đang bị ai thiến. Chúng nằm đó suốt ngày, hết khạc nhổ đến ỉa đái cho đến khi chủ nhà chịu hết xiết, phải đem gạo thịt tiền bạc ra van xin hết lời chúng mới chịu đi cho !
Những tháng năm cuồng nộ _Khuất Đẩu
V́ vậy, khi nghe tụi ăn mày chúa kéo tới đầu làng, nhà nào cũng vội vàng nhốt chó, đóng chặt cửa như trốn giặc. Những nhà giàu phải đem gạo tiền ra tống tiễn để chúng đi qua làng khác. Cả đám hương lư cũng phải xén bớt quỹ làng, ngọt ngào năn nỉ nếu không chúng tới nằm vạ trước đ́nh làm ô uế đến cả thánh thần. Ngă ba sông là nơi chúng ưa thích dừng chân. Từ đây, chúng đi tới các làng ven sông mà không bỏ sót một làng nào.
Chiều tối chúng kéo nhau về băi cát tháo bỏ những thứ dơ dáy hôi hám, tắm táp kỳ cọ rồi tươi tỉnh ăn uống no say. Chẳng đứa nào câm. Cũng chẳng thằng nào chột, con nào què. Đứa nào cũng mạnh khoẻ béo tốt. Thằng ăn mày chúa lại có cả vợ hầu, cơm rượu xong lại rửng mỡ rúc rích suốt đêm. Có lần chúng đem gạo thịt tới cho cô Sáu nhưng cô không thèm nhận. Cô bảo thà chết đói chứ không bao giờ đụng vào của bất nhân.
Cô Sáu kể cho tôi nghe rất nhiều chuyện như thế, nhưng không hề nói cho tôi biết một chút ǵ về gốc gác của cô. Cô bảo, tao cũng là đồ trôi sông lạc chợ như mày, có hơn ǵ đâu mà nói. Ngay cả tên cô nghe cũng rất lạ đời, đàn bà ai lại đặt tên Chơi. Nhưng cô cười bảo tao ham chơi quá, người ta chửi măi lâu ngày thành tên.
Nói vậy chứ cô là người rất chăm làm. Sống bằng nghề đi mót, đánh tranh , giũ rạ th́ chơi thế nào được. Có điều cô làm những việc tẳn mẳn buồn bă ấy một cách rất nhẹ nhàng vui vẻ, làm mà cứ như chơi vậy.
Thường th́ bọn đi mót vừa đông vừa gian không thua ǵ bọn ăn mày chúa. Họ lấy cớ đi mót để rút trộm lúa, bẻ trộm bắp, nên chủ ruộng nào cũng đem theo một cây roi dài để thả sức mà quất lên lưng lên nón. Cô Sáu tôi không muốn bị đánh như đánh chó. Đợi cho lúa được bó xong gánh hết về nhà và cả bọn cướp cạn kia bỏ đi, cô cháu tôi mới xuống ruộng gom hết những hạt thóc rơi trước khi lũ vịt chạy đồng kéo tới.
Chúng tôi cũng quét cả lúa rụng trên đường đi mặc dù có lẫn cả đất và phân trâu ḅ. Nhưng có hề ǵ, sau đó cô tôi đem hết ra sông đăi, chỉ trong chốc lát là có cả một mớ lúa vàng. Mót như thế th́ chẳng ai thèm tranh với cô cháu tôi ngoài một vài con chim sẻ chim cu thỉnh thoảng sà xuống đớp vài hạt. Mùa mưa nước ngập đồng th́ chúng tôi lại kiếm khá hơn v́ bọn đi mót giả bộ kia không chịu được ướt át lạnh lẽo. Chúng tôi nhiều khi được thợ gặt chừa lại cho cả một vạt lúa ngập trong bùn.
Những lúc không có ǵ để mót, cô tôi đi giũ rạ đánh tranh để người ta lợp nhà. Cô tỉ mẩn dùng liềm gạt những hạt thóc c̣n sót lại trong rạ trước khi giũ cho rơm bung ra, chỉ để lại những cọng rạ thẳng và cứng. Sau đó cô dùng những chiếc hom tre và với cách thức trong nghề, cô đan thành những tấm tranh rất đẹp. Tiền công cho mỗi một tấm tranh chẳng được bao nhiêu nhưng cô được rất nhiều lúa, tuy gạo có mùi dầu hơi nhưng vẫn đủ ăn quanh năm.
Sau mỗi mùa lụt, cái băi cát ở ngă ba sông rất nhiều hến. Cô đem một cái rổ thưa cứ việc xúc đầy cát rồi để nước cuốn đi chỉ chừa lại những con hến vừa ngọt vừa béo mà ai cũng thích. Chính trong một lần như thế cô đă cứu sống tôi.
Cô Sáu tôi như thế đó, rất nghèo hèn cơ cực, nhưng ngoài con chó cái một thời vừa là mẹ vừa là bạn của tôi, th́ chính cô là người đàn bà từ tâm mà phước đức lắm tôi mới gặp được trong đời.
Chúng tôi cứ sống nghèo khó nhưng yên lành như thế cho đến một hôm chết khiếp v́ sợ.
Hôm ấy là một buổi xế trưa, trời không có gió nên rất nóng. Cô tôi vừa tắm từ dưới sông lên đang phơi áo trên mấy cây sậy. Bỗng nghe đất cát kêu rào rào, chỉ trong chớp mắt đă thấy hai sĩ quan Nhật, kiếm dài sát đất đang đứng lù lù trước mặt. Một người nữa mặc áo Tàu, hai tay bị trói quặt ra sau lưng. Cô tôi vội núp sau mấy cây sậy, c̣n tôi th́ túm lấy ống quần của cô che mặt.
Một sĩ quan liền rút kiếm nghe đánh soạt chỉ thẳng vào cô tôi, ậm oẹ một tràng tiếng ǵ đó như quát tháo. Cô tôi chắp hai tay sụp xuống đất: “Lạy các quan tha cho chúng con!”. Tôi cũng bị cô kéo ngă chưa kịp khóc theo, đă nghe lơ lớ: “nó piểu nị lôi thỉ cho nó coi lớ!”. Cô tôi liền giật phăng tôi ra khỏi quần, lội ào xuống sông mặc cho tôi khóc thét lên v́ sợ.
Hai sĩ quan Nhật liền đẩy người Tàu ngă chúi về phía trước. Qua tới bờ bên kia họ tra gươm vào vỏ, nghe cũng ớn lạnh như lúc họ rút ra. Ơn trời, cô tôi không bị chém lại c̣n được cho một đồng bạc. Đó là lần duy nhất chúng tôi thấy quân Nhật và cũng là lần đầu chúng tôi có một đồng bạc gánh dưa.
Sau khi hoàn hồn, cô tôi lấy chiếc yếm của người mẹ đă từng đắp lên ngực tôi, cẩn thận gói đồng bạc rồi đem lót dưới cái gối rơm của tôi. Cô dứ dứ ngón tay vào trán để đe tôi không được lấy cắp. Cô cười bảo, để mai mốt cưới vợ cho mày!
Liền sau đó cái tin ông Bang Tèng bị Nhật bắt được bàn tán ồn ào ở cái xóm Miễu bên kia sông. Người ta bảo Nhật nó sẽ tẩm dầu lên người ông ta rồi đốt để ông ta chạy coi chơi v́ cái tội quyên tiền giúp Tàu đánh Nhật. Nó đă từng mổ bụng con ngựa bị chết ra, nhét người đàn bà dám lấy mạt cưa trộn cám bán cho ngựa nó ăn. Th́ bây giờ cái chuyện thiêu sống hay mổ bụng đâu có khó khăn ǵ.
Người ta nói tới Nhật như nói tới một hung thần dữ dội chưa hề tha chết cho ai bao giờ. Vậy mà cô tôi đă khỏi chết lại c̣n được cho tiền. Quả thật là may! Cô tôi đâu biết được rằng chỉ ít năm sau, cái việc “lội thỉ cho nó coi” lại là một cái tội đáng bị đem ra xử bắn. Đó là tội làm tay sai cho Nhật!
Ít lâu sau cái ngày ông Bang Tèng bị bắt th́ nghe tin Nhật đầu hàng Đồng Minh. Mà nghe đâu ḿnh cũng là Đồng Minh nên coi như ḿnh cũng thắng. Có điều thắng nhưng chẳng vui chút nào v́ có cả triệu người chết đói!
Còn tiếp ...
Những tháng năm cuồng nộ _Khuất Đẩu
Cậu Khánh, con trai ông tổng Bá đang học Tú tài ở Hà Nội phải bỏ học mà về. Cậu nói, không có chỗ nào chịu nấu cơm cho học tṛ. Ngay cả chủ nhà cậu trọ học cũng chỉ ăn mỗi ngày một bữa, mà phải đợi đêm khuya mới dám ăn. Mỗi người chỉ có mỗi chén cơm ăn với muối. Ăn thầm trong bóng tối kín kẽ đến nỗi không dám nhai, chỉ trợn trạo rồi nuốt.
Phố xá đóng chặt cửa cả ngày lẫn đêm. Người chết v́ đói và lạnh nằm chất đống dưới mái hiên, chân tay co quắp bấu vào nhau gỡ không ra. Phải đến trưa xe chở xác mới đem đi hết. Rồi hôm sau lại có cả hàng chục bộ xương nằm ôm nhau chặt cứng. Càng lúc càng nhiều hơn, những người không ra người … sau khi đă ăn hết cả cóc nhái, chuột bọ lếch thếch kéo lên thành phố để chực chờ chút cháo lá đa.
Có lần cậu vô ư ném một cái vỏ chuối xuống đường, lập tức có hàng chục người tranh nhau, kẻ được liền trợn mắt nuốt chửng! Người ta đói đến nỗi ăn cả lá cây, ăn cỏ như trâu ḅ. Nghe nói có chỗ ăn cả thịt người, cha ăn luôn cả thịt con v́ không ăn nó cũng chết !
Nghe những chuyện như thế cô Sáu tôi thở dài. Cô nói, tao có chết th́ cũng được đi, chỉ tội cho mày đă bị thả trôi sông giờ lại c̣n phải chết đói nữa. Làm ma đói khổ lắm, lúc nào cũng vất vưởng trên bờ cây ngọn cỏ, đói khát th́ làm sao đầu thai cho được ! Nhưng ông phó Ba lại nói, ở xứ ḿnh chẳng ai chết đói đâu mà lo. Nhật nó đâu có bắt cắt lúa để trồng đay cho nó. Lúa trong Nam nhiều như cát, Tây nó phải đốt bớt để chạy xe lửa kia.
Từ khi thấy hàng ngàn người chết v́ đói, cậu Khánh cho rằng sự giàu có no đủ của ḿnh là một cái tội. Cậu đ̣i đem phần ruộng của ḿnh cho hết những người nghèo. Cả nhà ông tổng Bá đều cho rằng cậu học quá hoá điên. Lúc này, hai tiếng cộng sản được người ta nói tới mà không cần phải ngó trước nh́n sau. Có người hỏi cộng sản là cộng làm sao ?
Ông phó Ba liền nói là cộng các bà vợ lại. Đàn ông cười khoái trá c̣n đàn bà th́ nguưt háy. Ông Khứ bảo đồ phù thuỷ biết ǵ mà nói, coi chừng bị cắt mất lưỡi bây giờ. Ông Khứ một thời mơ làm kép hát nên đă đi theo gánh bài cḥi của ông bầu Kiên. Nhưng ông phó Ba nói, chỉ có tiếng “dạ” là nghe được nên chỉ có mỗi một việc nai lưng ra gánh đồ và làm quân sĩ chạy hiệu mà thôi.
Cô cháu tôi là hai kẻ cùng đinh, như người ta thường nói là không có nổi một cục đất ném chó ỉa. Cái cḥi của chúng tôi chỉ che tạm trên đất Trung Lương chứ chẳng phải dân làng ấy. Mà cả hai làng An Định, An Đông cũng chẳng làng nào chịu nhận chúng tôi làm dân. Nếu chỉ một thân một ḿnh, cô Sáu chẳng cần ǵ phải làm dân làng nào cả. Cô cứ việc đi mót, đánh tranh giũ rạ và đi đăi hến cho đến già. Chẳng ai bắt cô phải đóng một đồng thuế đinh nào.
Nhưng từ khi có tôi, cô không muốn tôi lang thang trôi dạt như bọn ăn mày. Cô nói, mày phải có sổ đinh thôi, nếu không lớn lên quan sẽ bắt tội đi đày. Rồi cô lật cái gối của tôi ra lấy đồng bạc gánh dưa, đặt lên cái đĩa xin ông lư trưởng cho tôi được làm dân làng An Định.
Thấy đồng bạc, ông lư trưởng cười bảo của thằng Nhựt cho phải không? Cô tôi dạ. Ông lư trưởng lại hỏi nó tên ǵ ? Cô nói, ai cũng biết là tôi lượm được nó trên sông nên đặt tên là Xí Được. Ông lư trưởng lại cười, nói: Được th́ nghe được rồi, thêm xí làm ǵ cho nó xấu. Họ Lê hả ? vậy th́ để trong sổ nó là Lê Văn Được. Cô tôi mừng quá rối rít dạ dạ.
Vậy là tôi có tên tuổi đàng hoàng và một trong ba cái làng ở ngă ba sông là làng An Định đă thành quê quán của tôi.
Đó là một làng nhỏ như bao nhiêu làng khác nằm ven sông với một hương lộ chạy qua những vạt đất thổ, vừa là con đường nối các làng, vừa là con đê ngăn nước trong mùa lụt. Làng có ba xóm: thượng trung hạ, ngăn cách bỡi các g̣ đầy mồ mả và những đường luồng quanh năm nồng nặc mùi phân trâu ḅ. Mọi nhà trong làng đều lợp tranh chỉ mỗi nhà ông chánh nhạc lợp ngói mới đỏ tươi. V́ làng quay mặt về hướng nam nên lúc nào cũng thấy tháp Bánh Ít nổi bật lên nền trời như hai búp măng khổng lồ nhô lên khỏi mặt đất.
Ông phó Ba nói, đây là đất của Hời, tháp của nó c̣n nhiều hơn chùa của ḿnh. Ai cũng tưởng nó dấu vàng trong đó nên đục đẽo đập phá gần hết. Đâu biết rằng vàng của nó là vàng sống, hễ thấy người ḿnh là trốn biệt. Trong vườn nhà bà phó Lư đêm nào vàng chẳng đi ăn sáng rực cả vườn nhưng dễ ǵ mà t́m được. Ông phó Lư lấy cớ trồng chuối đào nát cả vườn, đào tới đào lui cả năm cũng chỉ được có mấy trái cau, nhưng khi đem vào nhà coi lại chỉ là đất nung đen cháy như sành. Đó là chưa kể ông ta bị ma Hời làm cho cái bụng chương lên như trống cái , thiếu chút nữa là toi mạng.
Thầy giáo Hiên th́ nói đây là đất anh hùng. Anh em nhà Tây Sơn tuy phát tích ở An Khê nhưng lập nên nghiệp đế ở Qui Nhơn tức là thành Đồ Bàn. Quân của anh em Nguyễn Nhạc đóng ở phía bên kia sông ngày nào chẳng lội sang làng ḿnh. Cái g̣ Na trên kia là nơi ngày đêm họ diễn tập, voi ngựa của họ đứng chật cả đường.
Ông đồ Ngân lai bảo đây là đất học. Làng nào chẳng có Tú tài Cử nhân. Làng ḿnh có ông cử Vân, làng Yên Thới có ông nghè Nhă. Không phải đất học như An Đông th́ dù có đi thi hàng chục lần cũng chẳng có ai đậu nổi cái Tú tài.
Còn tiếp ......
Những tháng năm cuồng nộ _ Khuất Đẩu
Như thế số phận đă đưa đẩy tôi được làm dân của một làng cũng khá tiếng tăm nhưng nghèo. Dân làng quanh năm chỉ sống với hai mùa lúa nên cất được một cái nhà là phải hết cả một đời người. Chỉ có ông Chánh nhạc chưa đến một năm đă xây được nhà ngói, nào cửa kiếng nào gạch bông cứ như nhà Tây. Trước kia ông nhàng nhàng, không nghèo mà cũng chẳng giàu. Nghe đâu một lần đi xe lửa ngồi cạnh một thằng Tây đi phát lương, không hiểu sao nó lấy nhầm cặp của ông để lại một cái cặp đầy tiền.
Ông vội vàng xuống một ga nào đó đi ngược vào tận Nha Trang, Sài G̣n. Đợi măi cả năm không thấy động tĩnh ǵ mới dám về làng. Rồi cũng đợi tới lúc Nhật đảo chánh mới dám tậu ruộng xây nhà. V́ đă từng giữ chức trông coi lễ nhạc của làng, nên ông bỏ tiền ra mua đào kép lập nên gánh hát bài cḥi Thanh B́nh Ban. Ông là bầu Kiên nhưng người làng vẫn quen gọi ông là Chánh Nhạc.
Nhờ cái vận may đó ông trở thành nhà giàu, nhưng cũng chỉ là giàu mới nổi. Nhà ông tổng Bá mới thực là giàu từ trong bụng mẹ giàu ra. Nhà tuy lợp tranh nhưng là nhà lá mái to rộng và kiên cố hơn cả đ́nh làng. Những hàng cột gỗ lim bóng lộn, những vỉ kèo chạm trổ công phu, phải cả vạn tấm tranh mới lợp đủ. Người ta nói vào trong nhà ấy mùa hè th́ mát lịm, mùa đông ấm cứ như nằm trong chăn.
Kể về vai vế chức tước th́ ông tổng Bá ăn đứt. Một đằng th́ dưới tay có đến cả chục lư trưởng, một đằng th́ chỉ có mấy cái c̣ nhị ỉ eo. Nhưng nhờ có cái nhà ngói sang như Tây, có gánh hát bài cḥi bề thế nên ông bầu Kiên được mọi người nể trọng và ưa thích hơn.
Cô Sáu tôi một đôi lần gặp họ đều lễ phép thưa thầy Chánh, thầy Tổng nhưng vẫn coi khinh là trọc phú. Chỉ có ông cử Vân dù chưa được gặp lần nào vẫn được cô nói tới với tất cả ngưỡng mộ và ḷng kính trọng.
Ông cử Vân trước đây nhà rất nghèo. Mấy lần vào trường thi B́nh Định chỉ lo làm bài thuê. Nhiều tay thơ phú chẳng ra ǵ nhưng nhờ ông mà thi đậu ra làm quan. C̣n ông th́ cứ rớt măi. Sau ông cụ biết được đ̣i chết ông mới chịu làm bài cho ḿnh và đậu thứ mười hai là thứ áp chót. Và cũng v́ nghèo, trầy trật măi ông mới được một chức quan nhỏ ở một huyện nghèo nhất của tỉnh Quảng Ngăi.
Nhiều người vừa cười vừa kể lại rằng, dân ở đó mỗi người đi tết cho ông đến cả một cặp gà hay cặp vịt. Ông bảo nhiều quá không nhận. Nhưng khi mở ra xem thấy đó chỉ là hai cái trứng vịt hay trứng gà lộn, ông cũng đành phải cười mà nhận. Ông làm quan được vài năm, bổng lộc chẳng được bao nhiêu, lại phải ra vào luồn cúi nên ông từ quan về nhà. Nghèo vẫn hoàn nghèo. May mà phía vợ nhà ông v́ mê cái chữ của ông nên chia cho vài mẫu ruộng. Từ đó mọi việc trong nhà đều do một tay bà vợ đảm đang quán xuyến. Ông chỉ có mỗi một việc đọc sách, ngâm thơ.
Có lẽ câu chuyện một thằng bé bị thả trôi sông nhờ sữa chó lớn lên đă đến tai ông. Một hôm ông bước vào căn lều của cô tôi, kêu tôi lại săm soi mặt mũi rồi bảo cô ráng cho tôi đi học sau khi đă cho tôi một đồng bạc. Tôi vẫn c̣n nhớ măi cái h́nh dáng mỏng manh của ông bước đi liu xiu với cḥm râu dài tới ngực. Nhờ có ông, nên mấy ngày sau tôi cũng được đi học như những đứa con nhà khá giả.
[b]Ngày đầu tiên, cô Sáu xin bà phó Lư mấy tàu lá chuối hơ lửa rọc thành xấp như giấy, lại cắt một nửa cây đũa mun vót nhọn để làm bút. Cô cơng tôi qua sông mặc dù nước cạn tôi có thể lội qua được. Cả lớp nhao nhao đón tôi bằng tiếng gọi mà thường ngày chúng vẫn réo khi gặp tôi: A, thằng Chó Đẻ ! Thầy giáo phải gơ thước lên bàn bốp bốp như giày đinh của Nhật tụi nó mới chịu im cho. Thầy kêu anh trưởng tràng đưa tôi vào lớp cho ngồi bên cạnh. Cô tôi đứng ngoài cửa chắp tay vái thầy mấy lần để cảm ơn.[/b]
Thầy là con trai một của ông đồ Ngân dạy một lúc đến những ba lớp. Lớp Tư, lớp Năm và nhỏ nhất là lớp Đồng Ấu. Lớp học là nhà đông của đ́nh làng An Định. Học tṛ có đứa phải cơng đến trường như tôi, có đứa lớn sồ mặt đầy mụn và lang beng. Thực ra thầy chỉ phải dạy những anh lớp Tư, các anh lại dạy lớp Năm và lớp Năm th́ dạy bọn Đồng Ấu mới vào.
Anh Cọng được lệnh thầy kẽ hàng rào trên lá chuối cho tôi kẽ theo. Chỉ một việc đơn giản như thế nhưng hôm ấy tôi run đến nỗi làm rách đến mấy miếng lá. Mồ hôi tứa ra trên tay tôi trơn như thoa mỡ, ngực tôi đánh trống liên hồi tưởng chừng anh Cọng cũng có thể nghe được. Vất vả một lúc tôi cũng kẽ được nhưng xiên xẹo chẳng ra làm sao. Khi tiếng trống tan trường vừa dứt, cả lớp đă vây lấy tôi. Có đứa giật phăng cuốn lá trên tay, có đứa kéo tuột quần tôi xuống, chúng làm đủ mọi tṛ như thể tôi là một con vật lạ hay là một món đồ chơi ngộ nghĩnh.
Mặc dù vậy, tôi vẫn thích được đi học. Chỉ vài ba hôm là tôi đă kẽ được ngay ngắn, nhưng tập đọc là cả một cực h́nh. Dường như có một cục đá cứ chẹn lấy cổ họng tôi không cho giọng đọc thoát ra. Gay go nhất là đọc chữ U. Môi miệng tôi cứ chúm cả lại. Đỏ cả mặt, chảy cả nước mũi, khó khăn lắm tôi mới khạc ra được một tiếng như tiếng ho. Cả lớp lăn ra cười. Thầy bảo về nhà phải tập ngậm sạn mà hét cho cái lưỡi nó mềm ra mới hết được cái tật cà lăm ngọng nghịu.
Nhiều đứa khác học hành dễ dàng hơn nhưng lại thích ở nhà đi bắt ốc ṃ cua, thích đi chăn trâu chăn ḅ, thích lang thang bờ kia bụi nọ chứ không chịu ngồi tù túng chỉ để kẽ những cái hàng rào chẳng biết để làm ǵ. Cha mẹ cố sức cho đi học nhưng chúng vẫn cứ trốn. Cứ cách một vài hôm lại có đứa không chịu tới trường, thầy phải cho cả lớp đi bắt về.
Còn tiếp ....
Những tháng năm cuồng nộ _Khuất Đẩu
[b]Ông tổng Bá th́ ngược lại. Mỗi khi đoàn biểu t́nh đi ngang qua nhà, ông đều lẩn ra sau. Ông sợ cái đám biểu t́nh do ông Khứ dẫn đầu c̣n hơn sợ cái đám ăn mày chúa. Với lũ ăn mày, chỉ cần đem một ít gạo tiền là chúng đi qua làng khác, c̣n cái đám biểu t́nh này th́ biết tống tiễn bằng cách ǵ ? Ông lo lắm nhất là nghe hô “đả đảo”, cứ nghe như chửi thẳng vào mặt ông ![/b]
V́ vậy, khi nghe phát động Tuần Lễ Vàng, ông liền lột sạch đồ trang sức của vợ con, sung sướng được đem hiến cho Cách mạng. Ông bầu Kiên khi nhận 12 chiếc kiềng, 15 chiếc cong và 20 chiếc nhẫn trước mặt dân làng, đă tung hô ông tổng Bá là nhà Đại Yêu Nước. Để chứng tỏ rằng ḿnh xứng đáng với cái tước hiệu mới mẻ đó, ông tổng Bá liền hiến thêm mấy sào đất để xây trụ sở Uỷ Ban.
Như vẫn chưa vừa, ông liền kêu thợ tới bắc cầu nối An Định với Trung Luơng. Cây cầu gỗ đâm thẳng vào căn lều của cô cháu tôi. Nhờ vậy mùa lụt tôi đi học mà không phải qua đ̣. Khi khánh thành ông hào phóng cho ngă một con ḅ, hai con heo để khao đăi các bác thợ và cả làng. Ông lại được ông bầu Kiên và ông Khứ phong cho chức Trưởng ban Vệ sinh kiêm Trưởng ban Đời Sống Mới.
Liền một lúc được đến mấy chức, ông lại càng hăng hái hơn nữa, yêu nước hơn nữa ! Các cụ già như ông cử Vân, ông đồ Ngân không c̣n ngồi trầm ngâm bên tách trà bàn sấm Trạng Tŕnh, các bà lăo không c̣n thong dong dắt cháu đi lễ chùa, những đứa bé không c̣n lêu lổng lang thang.
Tất cả được ông huy động vào việc phát quang bờ tre, dọn sạch phân trâu ḅ, quét khắp đường làng ngơ xóm, sạch đến nỗi không c̣n t́m thấy một chiếc lá tre nào vương văi. Chẳng mấy chốc làng An Định được khen là làng kiểu mẫu. Ông lại được hoan hô và bây giờ ông rất thích được đoàn biểu t́nh đi ngang qua nhà hô khẩu hiệu.
Mặc dù Bảo Đại đă không c̣n ngồi trên ngai vàng và kinh thành Huế đă không c̣n ai hướng về bái vọng nữa, nhưng người ta cho rằng cái gốc rễ của phong kiến đă ăn sâu vào tận các đ́nh làng. Cho nên muốn tận diệt phong kiến là phải phá đ́nh. Và người nện cái nhát búa dũng mănh đầu tiên vào đ́nh làng An Định chẳng ai khác ngoài ông Khứ.
[b]Trong khi nhiều người sợ thánh thần vật chết th́ ông bảo, thần thánh mẹ ǵ, chỉ mấy miếng gỗ và mây cục đất sét, vậy mà hết đời này đến đời khác cứ ś sụp cúng bái. Coi này, ông thét lên. Ai chết cho biết ! Mấy cái bài vị nẩy tung lên, ba vị thần chẳng biết thần ǵ rơi xuống đất vỡ toang. Ông hô, tiến lên anh em! Thế là búa và xà beng của đám dân quân thi nhau nện ầm ầm. [/b]
Gạch vỡ, ngói rơi và cái đ́nh tốn bao công của trong suốt muời năm mới xây xong, chỉ có mấy ngày là đă thành một đống cây gỗ gạch đá ngổn ngang. Hai cái trụ biểu v́ quá cao to nên để lại, nhưng hai con sư tử trước đây oai linh là thế, giờ chỉ như hai con chó đứng nh́n nhau mà không tiếng sủa nên chẳng c̣n làm cho đứa bé nào sợ nữa.
Nh́n các bài vị và sắc thần đang cháy, những câu hoành câu đối vứt bừa băi ngổn ngang, ông đồ Ngân ứa nước mắt than: Đ́nh là nơi thờ cúng các vị tiền hiền mấy trăm năm trước có công lập làng được vua phong tặng chứ có phải thờ con vua cháu chúa ǵ đâu mà bảo là phong kiến! C̣n chữ của ông cử Vân cho đẹp thế kia có tội t́nh ǵ mà vứt bỏ đi, thế này là mạt vận rồi !
[b]Ông Khứ liền quát: Phong kiến chẳng mạt. Cho chừa cái thói ỷ có năm ba chữ, bắt dân khúm núm hầu hạ, lúc nào cũng găi đầu găi tai như khỉ ! Ông đồ Ngân lắc đầu chắp hai tay vái, không rơ là vái ông Khứ đang thét ra lửa hay vái cái oan hồn tội nghiệp của ngôi đ́nh ![/b]
Sau cái trận phá đ́nh, các chức dịch cũ trong làng nàó chánh tổng, lư trưởng, hương bộ, hương kiểm … cảm thấy rét run trước sức mạnh ghê gớm của Cách Mạng. Ai cũng giẫy nẩy từ chối cái tiếng thầy tổng, thầy lư, thầy hương … mà trước kia họ sẵn sàng bán cả ruộng vườn, bợ đỡ xun xoe để mua cho bằng được.
Ông tổng Bá mặc dù đă được phong đến mấy chức mới rất hợp thời, nhưng xem ra cái chức chánh tổng cũ hăy c̣n là một cái gốc phong kiến quá to, chẳng biết sẽ bị ông Khứ đốn ngă lúc nào. Để tỏ ra tiến bộ và một ḷng đi theo Cách mạng, ông cố sức tận tụy hơn với hai cái chức Trưởng ban nhỏ bé của ḿnh. Ông liền đi từng nhà, xem xét từng chỗ ăn chỗ ngủ, chuồng heo chuồng ḅ và rồi để đi tới chỗ tuyệt đối, không thể nào vệ sinh hơn được nữa, không nơi nào đời sống mới hơn được nữa, ông đă đưa ra một sáng kiến mà ông Khứ dù đă bắt đầu hạnh họe cũng phải nhảy cẫng lên v́ khoái chí.
[b]Đó là, từ nay mọi người phải ăn cơm trong mùng và chính ông sẽ mua mùng trắng phát không cho mọi nhà ! Đúng là thôn kiểu mẫu nên mới có một người kiểu mẫu như thế.[/b]
Cái ngày chăng mùng để ăn cơm là một ngày đáng nhớ của thôn An Định. Mọi người được lệnh phải tắm rửa sạch sẽ, ăn mặc tươm tất để cho cán bộ các làng kéo tới học tập. Khi mâm cơm dọn ra, già trẻ lớn bé đều ngồi xếp bằng một cách trịnh trọng, người ông hay người cha lấy quạt mo xua lũ ruồi đi xa rồi mới thả mùng.
Bữa cơm bắt đầu. Tất cả ngồi ăn chậm răi, nhỏ nhẹ đến nỗi không dám nhai, ngay cả nuốt cũng phải từ từ. Trẻ con dĩ nhiên là không được khóc. Các cán bộ đứng ở bên ngoài liên tục ghi ghi chép chép. Có người hỏi : ăn có ngon không ? Đáp: có. Lại hỏi: Thích không ? Đáp: thích. Trong khi đó lũ ruồi nhặng nổi tiếng ĺ lợm vẫn cứ bay quanh, chúng kêu to hơn, kéo đến nhiều hơn nhưng đành hậm hực chịu thua cái sáng kiến của ông Trưởng ban vệ sinh kiêm Trưởng ban Đời Sống Mới.
Còn tiếp ...
Những tháng năm cuồng nộ _ Khuất Đẩu
Chẳng biết các nơi khác có chịu học tập hay không, chứ dân làng An Định oán ông tổng Bá không để đâu cho hết. Cái tuồng mới ấy ai cũng tưởng chỉ diễn vài hôm để cán bộ trong làng coi chơi, không ngờ hết đoàn này đến đoàn khác kéo tới và mọi người cứ phải bỏ cả công việc để chui vào mùng ăn biểu diễn.
Ông phó Ba là kẻ đầu tiên lên tiếng mỉa mai. Ông nói, ăn cơm trong mùng giống như thỏ ăn cỏ trong chuồng. Tiếp đó bà phó lư cũng nói, ngủ mùng th́ được chứ ăn cơm trong mùng mà lại để cho người khác đứng coi th́ nuốt làm sao trôi ! Th́ mặc kệ bà, ông Khứ nói, được khen là hợp vệ sinh th́ thích hay không thích cũng phải chui vào mùng mà ăn. Mùng phát không mà c̣n kêu ca nỗi ǵ. Các nơi khác phải tự mua mùng chứ đâu có quá sướng như cái làng này.
[b]Ông Khứ và ông tổng Bá trong những ngày đầu đi kiểm tra rất gắt. Nhà nào không chịu chui vào mùng ăn cơm là tối đó bị đem ra phê b́nh kiểm điểm.[/b] Nhưng khi các đoàn cán bộ đă nhàm chán và mỏi mệt th́ dân làng lại thoải mái ăn cơm trong bếp để cho lũ ruồi nhặng cũng được vui vẻ dự phần. Dù vậy, dân An Định vẫn được tiếng là đă thực hiện đời sống mới. Một cái cổng mới LÀNG KIỂU MẪU AN ĐỊNH được dựng lên đầy kiêu hănh và thách thức.
Cái công cuộc phá đ́nh và ăn ở theo nếp sống mới, cho dù đă thành công nhưng cũng chỉ là việc nhỏ. Cái lo lớn nhất là thằng Pháp kia. Nó đă chiếm Hà Nội khiến cụ Hồ phải chạy lên núi. Nó cũng đă chiếm lại kinh thành Huế để đưa Bảo Đại về. Rối nó sẽ chiếm Qui Nhơn tất nhiên là chiếm luôn thành B́nh Định. Chừng đó nó ở trong bắn ra, tàu bay trên trời bắn xuống th́ làm sao mà đánh. Vậy là phải phá thành. Cả tỉnh cùng phá chứ không riêng ǵ làng An Định. Cái việc đại sự này th́ đố ai mà dám ca cẩm.
Mặc dù trước đây khi đi theo đoàn hát, ông Khứ bị kép chính Tư Kỉnh cười nhạo hát như ḅ rống, sai bảo như đứa ở, nhưng nay với chức chủ tịch Ủy ban, kép Tư Kỉnh đành phải nghe lời ông một phép. Kể ra c̣n có chút t́nh nghĩa nên ông đă phong cho Tư Kỉnh cái chức Đại đội trưởng dân quân to kềnh. Với nột cái xanh tuya rông bằng da ḅ và một cái bao súng lục nhưng chưa có súng, kép Tư Kỉnh c̣n có vẻ oách hơn cả Lă Bố hí Điêu Thuyền.
Nhận được lệnh hoả tốc đưa dân quân đi phá thành, ông Khứ lệnh lại cho Tư Kỉnh lập tức động binh. Thế là tất cả trai tráng trong làng, trong đó có các anh bạn tôi vừa nghỉ học cưới vợ và các chị chưa chồng được lệnh tâp trung trước sân đ́nh. Chế độ phong kiến không c̣n nên trai gái được dịp gần nhau nói cười ầm ĩ. Ông Khứ chia làm hai, một nửa theo Tư Kỉnh đi phá thành, một nửa cùng ông ở lại giữ làng. Đoàn người lên đường trong tiếng hô đả đảo thực dân Pháp và trong nỗi lo mất chồng của các bà vợ trẻ.
Nửa quân số c̣n lại với dây dừa, gậy tre và dao găm, ông Khứ liền bắt tay vào việc tuần hành làm như thể quân Pháp đang chực sẵn bên kia sông. Cả bọn vác gậy lên vai, chân dẫm lạch bạch miệng hô một hai, một hai hùng dũng đi khắp làng, làm cho lũ chó khiếp sợ cúp đuôi trốn biệt.
Đoàn người phá thành lên đường chưa được năm hôm đă nghe có người bị thành sập đè chết. Đó là cậu Phú, con trai của ông bà phó lư chưa kịp đi hỏi vợ đă bị dập nát như một con thằn lằn bị ép vào kẹt cửa. Khi thấy xác con, bà đă ngă ra bất tỉnh.
Đám tang thời Cách mạng nên không có cờ đuôi nheo, không trống kèn, chỉ có đám dân quân cầm gậy đi theo sau như lính lệ ngày xưa áp tải những ḥm đựng tiền. Bà phó lư không khóc nhưng giữa đêm khuya bà gào lên ai oán khiến cả làng đau xé ruột.
Những ngày sau nhiều người bỏ về. Cả làng ch́m trong hoang mang lo sợ. Người ta x́ xào với nhau rằng v́ cái tội phá đ́nh nên các thần sẽ vật chết hết người này đến người khác. Ai cũng sợ sắp đến lượt ḿnh. Để giữ vững tinh thần ông Khứ quyết định tổ chức một buổi lễ truy điệu. Bốn tấm phên bằng tre quét vôi trắng được dựng lên ở g̣ đ́nh. Mặt trước vẽ ngôi sao và bốn chữ Tổ Quốc Ghi Công bằng gạch nghiền nát trộn với hồ. Một ṿng hoa kết bằng lá dừa, bông trang đỏ và bông điệp vàng tượng trưng màu cờ tổ quốc được hai nữ dân quân danh dự khiêng đặt dưới chân tháp.
Khi tất cả đều im lặng một cách thành kính, kép Tư Kỉnh dơng dạc hô: Phút mặc niệm bắt đầu! Ai cũng cúi đầu xuống nhưng vẫn lén ḍm xem trong cái tháp bằng tre kia có con đom đóm nào bay tới không. Nếu có tức là hồn của cậu Phú từ dưới chân thành B́nh Định đă theo về. Nhưng chỉ có gió hun hút thổi làm cho mấy cây đuốc cháy bùng lên như reo mừng rồi tắt ngúm. Trong không khí mơ hồ nửa ma nửa quỷ ấy, ông Khứ thét lên như có ai thọc dao vào họng.
– Đả đảo thực dân Pháp !
Lập tức bao nhiêu người cùng nhảy dựng lên: Đả đảo ! Đả đảo !
Tiếp theo, vẫn tiếng của ông nhưng nhẹ nhàng hơn.
– Noi gương anh Trần văn Phú !
Nhưng v́ không tâp trước nên có người hô “noi gương” có người lúng túng hô “văn Phú ” và lũ trẻ con tưởng như đùa cùng hùa theo hú hú … Thế là buổi lễ chấm dứt trong tiếng cười ồn ào và cái chết thê thảm của con trai bà phó lư chỉ c̣n có mỗi ḿnh bà là đau buồn cho đến suốt đời .
Từ đó ai có chết th́ cũng mặc. Hơi đâu mà làm lễ cho cả trăm cả ngàn. Vả lại, phải là người như thế nào mới được truy điệu chứ. Con trai bà phó lư tức là con của đám chức dịch địa chủ phong kiến sao lại đem ra cho cả làng noi gương ? Để bắt chước cái thói bóc lột của nó à ?
Ông Khứ sau đó bị đem lột da phê b́nh, bị phê phán là thiếu quan điểm lập trường, chưa phân biệt đâu là bạn đâu là thù, chưa biết ḿnh đứng ở chỗ nào của nhân dân …
Còn tiếp ...