Chuyện Bên nhà VN
“Thượng đế”
Trước kia, thời kinh tế bao cấp, nhà nước có ǵ cho dân cái nấy. Có cái mà ăn, mà mặc là may lắm rồi. Gạo mốc lẫn bông cỏ, vải thô xám xịt... ai nấy đều hí hửng mà nhận. Thỉnh thoảng một số hàng rót xuống. Người nhiều mà hàng chỉ dăm cái. Tính ra ba người một vỏ xe đạp, bốn người một cái mền, mười hai người một cái b́nh thủy... Cứ có hàng phân phối là hên lắm rồi, mọi người xúm vào bốc thăm. Thật ra người cần th́ không mua được hàng, người mua được hàng th́ nhằm thứ không cần lắm nhưng cũng ráng xí phần v́ có thể mang ra ngoài chợđen bán.
Khi đó người ta tranh nhau, giành giật đểđược hưởng “tiêu chuẩn”. Hàng hóa quá ít nên dù hàng dở, hàng quá đát, màu sắc kiểu cọ xấu, người mua bỏ tiền ra cũng phải tranh giành cầu cạnh. Những món hàng có giá thuộc về “thủ trưởng” hoặc tuồn bán ra cho con buôn.
Một bà già nhớ lại:
- Thời ấy, con gái bách hóa có giá lắm.
Đúng là thời khó khăn, người được trọng vọng nhất chính là các bà bán hàng ở cửa hàng nhà nước. Nhờ nắm trong tay hàng hóa độc quyền nên bà đầy oai quyền ban phát ân huệ cho mọi người. Quen biết với bà thật là hân hạnh, là “quen lớn”. Khi có mặt hàng mới, các bà được ưu tiên mua “nội bộ”, ra tới cửa hàng th́ mách cho người quen đến hớt trước nên hàng hóa chẳng bao giờ đến được tay đám dân thường khốn khổ không một mối quen biết.
Bởi thứ ǵ cũng theo kế hoạch nên nhà máy cứ “nhắm mắt” sản xuất theo kế hoạch được giao, không cần biết nhu cầu của xă hội ra sao. Hàng sản xuất xong lại nhắm mắt phân phối chẳng cần biết khách hàng có cần mặt hàng đó không và hàng có đến đúng tay người cần.
Cũng may từ ngày nền kinh tế thị trường mở cửa, hàng hóa dồi dào hơn, dần dần người bán cần người mua. Khách hàng không cần xin xỏ để được bố thí nữa. Để chứng tỏ sự thay đổi mang tính cách mạng này, một khẩu hiệu quyết liệt được tung ra mọi chỗ đến nỗi trở thành một thành ngữ phổ biến: “Khách hàng là thượng đế”.
Quả là cuộc cải cách lớn.
Không c̣n kiểu kế hoạch ngày trước ta sản xuất kệ ta, khách hàng cần thứ ǵ mặc họ. Các nhà máy, công ty, xí nghiệp, cửa hàng... sản xuất, buôn bán theo nhu cầu, theo đơn đặt hàng của thị trường. Khách hàng thực sự là thượng đế bởi thượng đế không chịu móc hầu bao th́ nền kinh tế tŕ trệ ngay.
Nhất là phần buôn bán trực tiếp phải lo o bế khách dữ lắm.
Thế là xảy ra cuộc chiến giành giật khách hàng.
Thêm nữa, dân số ngày càng gia tăng, người khôn kẻ khó. Ai cũng kêu thời buổi giờ sao làm ăn khó quá! Sản xuất bị nước ngoài chèn ép, thôn tính, buôn bán theo kiểu gối đầu, giao hàng trước, thâu tiền sau nên lâu lâu bị giật một lần sập vốn... Cứ buôn bán làm ăn mặt nào kiếm được th́ bao nhiêu người đổ xô nhảy vào. Nên chi chụp được khách thật mừng húm, lo mà túm chặt lấy kẻo con mồi sổng thoát.
Thật ra, buôn bán lẻ cũng c̣n một số cửa hàng nhà nước sót lại bán hàng đủng đỉnh. Nhân viên bán hàng nhận lương biên chế, không sợ bị đuổi việc, thất nghiệp nên khách muốn mua hàng hay không cũng mặc, nhân viên không cần vồn vă mà cứ thong thả. Ở thời buổi đáng lẽ được săn đón tấp nập th́ cái không khí nhàn hạ khiến khách hàng đụng phải lại đâm ra rụt rè...
Ngược lại tư nhân sôi nổi mọi cách để hút khách.
Cửa hàng bán quần áo nói:
- Chị cứ mặc thử không vừa mai mang tới đổi.
Nếu người quen có thể mua hàng qua điện thoại, chị bán hàng cho người mang tới nhà. Chị ta kiêm luôn tư vấn khách hàng, mập ốm cao gầy nên mặc kiểu nào. Không thích cho đổi kiểu khác, hàng lỗi cho đổi hàng.
Cuối buổi chợ, một bà nội trợ đưa trái lựu đă bóc vỏ, bẻ đôi cho cô bán hàng nói chua quá, xin đổi. Cô bán hàng nói đợt này trái nào cũng chua nên sẵn sàng đổi cho bà trái thơm hay lê ki ma thế.
Quả trứng hư cũng đổi được ngay. Cô bán bánh mời ngọt ngào:
- Bánh bông lan hôm nay hơi khô, cô đổi bánh chuối. Hôm qua bánh gan hơi nhăo em sẽ báo chủ hàng làm lại.
“Thượng đế” bây giờ sướng thiệt, có tiền mua tiên cũng được. Chỉ ngồi nhà “a lô” là cơm bưng nước rót tận nhà. Không phải xe xực tắc đi rong mà hàng bún ḅ mở trong hẻm nhỏ, buổi trưa, chủ cho nhân viên chạy xe rong các hẻm chung quanh mời, tô bún để trên khay mang đến nhà nóng bốc khói, một tiếng sau nhân viên quay lại thu tô mới lấy tiền. Mở máy vi tính ra, gơ lóc cóc vài cái là có người khiêng tủ lạnh, cái ti vi... lên tận tầng lầu thứ hai mươi mấy. Bất động sản đóng băng nên chủ đầu tư cho khách hàng ở thử căn hộ chúng cư. Nếu mua rồi không thích th́ trả lại hoặc nhờ công ty t́m người cho thuê giùm...
Thương hiệu lớn quảng cáo mạnh, cửa hàng đẹp, nhân viên chuyên nghiệp được huấn luyện qua lớp chăm sóc khách hàng. Hàng quán nhỏ không tốn tiền quảng cáo nhưng có nhiều chiêu khác để gom khách.
Cách thông thường nhất là cho nhân viên đứng dàn xuống đường đợi ai đi qua túm lấy kéo vào. Khách đi bộ th́ nắm tay, nắm áo, khách đi xe th́ giữ lấy đầu xe đẩy quẹo vào. Tóm được khách đẩy lọt cửa hàng là xong. Mua bán được hay không là phần tiếp theo của nhân viên trong tiệm.
Những khu phố đặc trưng như Nguyễn Trăi, Lê Văn Sỹ chuyên bán hàng thời trang, Tôn Thất Tùng bán máy vi tính, Nguyễn Đ́nh Chiểu tập trung hàng đám cưới... Bán cùng một loại hàng hóa, nên cạnh tranh rất mạnh.
Mấy tiệm chụp h́nh làm giấy Chứng minh nhân dân liền nhau. Hễ thấy người nào trờ tới ngơ ngác là cửa hàng nhảy ra níu kéo, hai người kẹp chặt khách ở giữa, hoặc giữ chặt xe máy, lôi xềnh xệch vào hàng của ḿnh. Anh nào chậm chân làm mất khách liền bị chủ tiệm cằn nhằn ngay.
Hàng nào cũng có nhân viên chuyên kéo khách như vậy. Nhiều nhất là hàng ăn, hai tiệm phở gần nhau, chủ cử nhân viên xuống đường đứng sẵn đó ngoắc tay lia lịa vẫy gọi, mời chào, chiếc xe nào vừa rề rề chậm lại là tóm ngay dắt vào băi, không để một người nào lọt qua cửa hàng bên cạnh... rồi đến quần áo, tủ bánh bao nhỏ xíu chỉ ngồi ngoài vỉa hè cũng tích cực đứng vẫy khách từ xa. Thật ra th́ cách này cũng hiệu quả lắm v́ một cô cho biết:
- Tôi chỉ mới nh́n, chưa quyết định th́ chiếc xe đă bị giằng lấy dắt đi gửi nên thôi vào quán ăn cho rồi.
Thời buổi người khôn của khó nên trộm đạo cũng lẫn vào đóng vai “thượng đế”. Nhiều đoạn clip quay cảnh thượng đế từ ông già bảy mươi đến em bé lên mười, phụ nữ mang bầu... thó quần áo, laptop, sách... vào túi quần, giỏ xách. V́ vậy nhiều cửa hàng yêu cầu khách phải gửi túi xách vào tủ cá nhân.
Một cô đến mua hàng tại cửa hàng thời trang đường Nguyễn Trăi. Theo thông lệ, nhân viên yêu cầu cởi áo khoác để vào ngăn tủ có khóa, nhất là trong tiệm có nhiều loại giống chiếc áo và c̣n đắt tiền hơn nên sợ bị tráo hay mất trộm. Cô gái tự ái v́ chiếc áo mắc tiền mua từ ngoại quốc nên ở đây không thể “đụng hàng”. Thế là xảy ra căi cọ giữa hai bên. Cô móc điện thoại méc bạn. Anh bạn nhào đến chẳng hỏi chẳng rằng lấy dao bấm ra đâm loạn xạ nhóm nhân viên làm chết một người và bốn người bị thương.
Là cửa hàng thời trang nên nhiều khách hàng thuộc nhóm tay chơi, sừng sỏ... Đối lại, nhân viên bán hàng cũng thời trang không kém. Cũng tóc nhuộm xanh đỏ, tai đeo khoen... cũng anh chị dữ lắm mới tỏ đẳng cấp cửa hàng, mới trấn áp được loại khách hàng “chảnh”, ưa gây sự.
Như trường hợp trên, nhóm nhân viên được giao nhiệm vụ bán hàng, trông coi hàng hóa, nếu khách không gửi đồ dùng trong tủ, lỡ chủ tiệm bắt gặp th́ anh nhân viên bị khiển trách, trừ lương.
Trấn áp khách hàng quá đà khi nhân viên bảo vệ tự phong cho ḿnh quá nhiều quyền hành. Không ai quên tiệm cơm Minh Đức từng hai lần đánh thực khách vào bệnh viện. Một lần là vợ ông tham tán Việt v́ tội xin đổi đĩa thức ăn và lần thứ hai là ông Việt kiều Hà Lan dám nhờ nhân viên bảo vệ lấy xe giùm, vốn là công việc chính của nhóm bảo vệ. Chuyện này khiến nhiều người tẩy chay tiệm cơm.
Đó là quán lớn, nổi tiếng, khách Việt kiều và ngoại quốc thường được dẫn đến đây, một quán ăn Việt như kiểu quán Bà Cả Đọi. Huống hồ ở những hàng b́nh dân th́ t́nh trạng c̣n tệ hơn.
Hà Nội lừng danh với những hàng bún mắng, cháo chửi, ốc lắm mồm. Dù sao tự khách hàng sẵn sàng đến tận nơi nghe chửi xối xả để được ăn bát bún coi là ngon chứ bà quán đâu có ép. Thế mới biết miếng ăn quan trọng nhường nào, đâu phải quá khẩu thành tàn như các cụ xưa vẫn bảo!
Mặc dù có nhiều thay đổi nhưng nếu khách hàng tưởng ḿnh thực sự là thượng đế th́ chỉ là huyễn hoặc. Bước vào cửa tiệm nhằm lúc cô bán hàng đang ăn quà vặt hay tán gẫu với bạn bè th́ nên biết điều nhẹ nhàng rút lui. Cô bất đắc dĩ đứng lên v́ bị làm phiền. Xem hàng không mua chẳng những bị chửi sa sả mà có khi c̣n bị ăn tát. Những việc này không phải hiếm hoi lâu lâu xảy ra một lần mà đă trở thành những “thương hiệu” đặc biệt của Hà Nội.
Không kể thói quen đốt vía vẫn c̣n khắp nơi.
Cho nên khẩu hiệu Khách hàng là thượng đế, xét ra từ hô hào đến thực tế c̣n xa lắm và c̣n tùy thuộc vào dân trí nữa.
Saigon cô nương
Reply With Quote
Bookmarks