Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland
Wikipedia
Cờ Vương quốc Anh
Huy hiệu Vương quốc Anh
Khẩu hiệu
Dieu et mon droit (Tiếng Pháp)
("Chúa và quyền của tôi")
Quốc ca
God Save the Queen 4
(Chúa phù hộ Nữ hoàng)
Vị trí của Vương quốc Anh
Thủ đô Luân Đôn (Luân Đôn)
51°30′B, 0°7′T
Thành phố lớn nhất Luân Đôn
Chính phủ Quân chủ lập hiến
• Nữ hoàng Elizabeth II
• Thủ tướng David Cameron (Đảng Bảo thủ) Thành lập
Diện tích
• Tổng số 244,820 km² (hạng 77)
• Nước (%) 1,34%
Dân số
• Ước lượng 2004 59.834.900 [1] (hạng 21)
• Điều tra 2009 61.113.205 (hạng 21)
• Mật độ 246,5 /km² (hạng 33)
GDP (PPP) Ước tính 2006
• Tổng số 1.825,837 tỷ Mỹ kim
HDI (2003) 0,939 (cao) (hạng 15)
Đơn vị tiền tệ Đồng bảng Anh (GBP)
Múi giờ GMT (UTC+0)
• Mùa hè (DST) BST (UTC+1)
Tên miền Internet .uk 7
Vương quốc đă công nhận vài ngôn ngữ khác như ngôn ngữ miền bản địa dưới Hiến chương Âu Châu về Ngôn ngữ Miền và Thiểu số. Trong những ngôn ngữ này, tên chính thức của Vương quốc là:
Tiếng Scots: Unitit Kinrick o Great Breetain an Northren Ireland
Tiếng Wales: Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon
Tiếng Gaelic: An Ŕoghachd Aonaichte na Breatainn Mḥr agus Eirinn a Tuath
Tiếng Gaeilge: Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Tuaisceart na hÉireann
Tiếng Cornwall: An Rywvaneth Unys a Vreten Veur hag Iwerdhon Glédh
Cũng có phiên bản để sử dụng ở Scotland; xem Hoàng hiệu Vương quốc Anh để biết thêm chi tiết.
Khẩu hiệu hoàng gia của Scotland là Nemo Me Impune Lacessit (Tiếng Latinh) ("Không ai khiêu khích tôi mà không bị trừng phạt.")
Không chính thức.
Các ngôn ngữ được công nhận chính thức: tại Wales, tiếng Wales, và tại Scotland, tiếng Gaelic Scotland sau một đạo luật vào năm 2005. Đôi khi tiếng Pháp Norman cũng được dùng chính thức.
Thành lập dưới tên Vương quốc Liên hiệp Anh và Ireland. Tên đổi thành Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland vào năm 1927.
Theo ISO 3166-1 mă quốc gia là "GB" (viết tắt của "Great Britain"), nhưng chưa sử dụng .gb.
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland (tiếng Anh: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, tên gọi ngắn là United Kingdom, viết tắt là UK) là một quốc gia nằm ở phía tây bắc châu Âu. Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland bao gồm 4 phần chính là Anh (England), Scotland, Wales và Bắc Ireland. Ngoài ra Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland c̣n bao gồm một số ḥn đảo và quần đảo khác tại nhiều nơi trên thế giới. Vương quốc này có chung đường biên giới với Cộng ḥa Ireland. Theo số liệu tháng 7 năm 2007, dân số của vương quốc là 60.776.238 người[1], mật độ dân số khoảng 246 người/km².
Phần lớn địa h́nh Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland là những vùng đất thấp xen kẽ với núi non. Do nằm ở vĩ độ trung b́nh và chịu ảnh hưởng của hải lưu Gulf Stream, vương quốc có một khí hậu khá ôn ḥa và lượng mưa tương đối lớn. Tại nước này thường hay xảy ra băo tuyết và lũ lụt.
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam ngày 1 tháng 9 năm 1973. Người Việt thường gọi tắt Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland là Vương quốc Liên hiệp Anh, Vương quốc Anh (mặc dù có thể lẫn lộn với Vương quốc Anh, quốc gia từng tồn tại trong lịch sử từ 927 đến 1707), hoặc ngắn gọn là Anh (mặc dù Anh chỉ là một trong bốn vùng chính của Vương quốc).
Tên gọi
Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland (The United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) có nhiều tên gọi cho một quốc gia, nhiều tên gọi khác nhau cho những thực thể khác nhau song thường bị dùng nhầm lẫn một cách phổ biến với từ England và Great Britain:
England: Anh quốc, nước Anh.
Great Britain (c̣n gọi là Britain): Liên hiệp Anh, bao gồm England, Wales và Scotland. Tên này lần đầu tiên được dùng vào năm 1707 khi đạo luật hợp nhất Scotland với England và Wales ra đời. Đúng ra th́ Great Britain chỉ là một khu vực địa lư chỉ ḥn đảo lớn mà nó được chia thành England, Wales và Scotland; và mặc dù đă được hợp nhất, nhưng Great Britain hay Britain thực chất chỉ là một liên hiệp giữa 3 thực thể này.
Tên gọi ngắn gọn: The United Kingdom, The UK. The United Kingdom gồm England, Wales, Scotland và Ireland được thành lập vào năm 1801; đến năm 1922, Nam Ireland tách ra và năm 1949 th́ trở thành một nước cộng ḥa độc lập với tên gọi Cộng ḥa Ireland.
Đă từ lâu người ta thường dùng England một cách nhầm lẫn để chỉ Britain và cả the United Kingdom; và hiện nay Great Britain và the United Kingdom được dùng để chỉ cùng một thực thể - tuy nhiên, đây chỉ là cách gọi không chính thức.
Trong tiếng Việt, liên hiệp này thường được gọi theo lối lấy tên gọi của bộ phận để chỉ chỉnh thể là Anh hoặc Anh quốc. Cách gọi này bắt nguồn từ Trung Quốc. Anh (Trung văn: 英) và Anh quốc (Trung văn giản thể: 英国; phồn thể: 英國) là giản xưng của Anh Cát Lợi (英吉利) và Anh Cách Lan (Trung văn giản thể: 英格兰; phồn thể: 英格蘭), vốn đều là tên dịch âm Trung văn của quốc hiệu "England". Do Anh có vai tṛ và ảnh hưởng to lớn trong quá tŕnh h́nh thành và phát triển của Vương quốc Liên hiệp Anh và Ireland và sau đó là Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland nên Anh được nhiều người xem là chủ thể của các vương quốc liên hiệp đó. Cho đến hiện nay trong tiếng Trung Quốc, tiếng Nhật, tiếng Triều Tiên và tiếng Việt "Anh quốc" vẫn là tục xưng thường gặp của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland. Do trong tiếng Việt "Anh" không chỉ được dùng để chỉ Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland mà c̣n được dùng để dịch các tên gọi "England" và "Britain" nên dễ nảy sinh sự nhầm lẫn, khó phân biệt, khó khăn trong dịch thuật.
Lịch sử
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland hiện tại là liên minh sau chót của hàng loạt những liên minh từng được thành lập trong ṿng 300 năm qua. Vương quốc Scotland và Vương quốc Anh từng tồn tại với tư cách các quốc gia độc lập với hoàng gia và các cơ cấu chính trị riêng biệt từ thế kỷ thứ 9. Xứ Wales cũng từng một thời là lănh thổ độc lập đă rơi vào tầm kiểm soát của hoàng gia Anh từ sau Đạo luật Rhuddlan năm 1284, và chính nó cũng trở thành một phần của Vương quốc Anh theo các điều luật trong Đạo luật Wales 1535[2]. Theo Đạo luật liên minh 1707, các nước Anh và Scotland, vốn từng là các quốc gia liên minh riêng biệt từ năm 1603, đă đồng ư thành lập một liên minh chính trị gọi là Vương quốc Anh (Kingdom of Great Britain)[3].
Đạo luật liên minh 1800 đă thống nhất Vương quốc Anh với Vương quốc Ireland, nước này đă dần rơi vào ṿng kiểm soát của Anh từ giai đoạn 1541 - 1691, để h́nh thành nên Vương quốc Liên hiệp Anh và Ireland[4]. Nước Cộng ḥa Ireland hiện nay tuyên bố độc lập năm 1922 sau khi tách khỏi ḥn đảo Ireland từ hai năm trước đó, sáu trong số chín hạt của tỉnh Ulster vẫn nằm trong Vương quốc Anh, sau này đă đổi thành tên hiện nay năm 1927[5].
Đế quốc Anh năm 1897
Là một cường quốc công nghiệp và hàng hải trong thế kỷ 19, Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland thường được gắn liền với danh hiệu quốc gia góp phần "h́nh thành nên thế giới hiện đại"[6], khi đóng vai tṛ quan trọng hàng đầu trong việc phát triển các tư tưởng về sở hữu, chủ nghĩa tư bản và dân chủ nghị viện phương Tây cũng như có những đóng góp to lớn trong văn học, nghệ thuật, khoa học và công nghệ. Ở thời cực thịnh, Đế quốc Anh trải dài trên hơn một phần tư bề mặt Trái Đất và chiếm một phần ba dân số thế giới, biến nó trở thành đế chế lớn nhất trong lịch sử. Tuy nhiên, nửa đầu thế kỷ 20, sức mạnh của nó dần suy giảm sau những hậu quả của Thế chiến thứ nhất và thứ hai. Nửa sau thế kỷ 20, đế quốc này tan ră và Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland đă tái lập lại h́nh ảnh quốc gia thịnh vượng và kinh tế phát triển của ḿnh hiện nay.
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland đă trở thành một thành viên Liên minh Châu Âu từ năm 1973. Thái độ của chính phủ hiện tại về việc hội nhập sâu thêm vào tổ chức này hiện không thống nhất[7], khi Đảng Bảo thủ ủng hộ việc thu hồi một số quyền lực lại cho quốc gia[8]. Chính phủ Anh cũng chưa quyết định việc sử dụng đồng tiên chung euro. Kế hoạch tổ chức cuộc trưng cầu dân ư về vấn đề này chỉ được thực hiện nếu và khi thử nghiệm ở năm nền kinh tế cho thấy việc gia nhập Khu vực đồng Euro mang lại hiệu quả[9].
Chính phủ và chính trị
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland theo chế độ quân chủ lập hiến, quyền hành pháp do Thủ tướng và các bộ trưởng nội các đứng đầu các bộ đảm nhận nhân danh Hoàng gia. Nội các, gồm thủ tướng và các bộ trưởng tạo thành Chính phủ của Nữ hoàng. Các bộ trưởng là thành viên Nghị viện và chịu trách nhiệm trước cơ quan này, cơ quan lập pháp, theo truyền thống được coi là cơ quan quyền lực "tối cao" (có nghĩa là có khả năng phán xét mọi vấn đề pháp luật và không bị hạn chế quyền lực theo những quyết định của các cơ quan tiền nhiệm). Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland là một trong số ít quốc gia trên thế giới hiện nay không có một hiến pháp đă được hệ thống hoá, thay vào đó họ sử dụng các luật lệ truyền thống và các đoạn luật hiến pháp rời rạc[10].
Tuy người đứng đầu hoàng gia vẫn là nguyên thủ quốc gia và trên lư thuyết nắm mọi quyền hành pháp, nhưng chính thủ tướng là lănh đạo chính phủ. Chính phủ chịu trách nhiệm chính trước Hạ viện, và theo quy định của thỏa ước hiến pháp, cơ quan này có trách nhiệm bầu ra thủ tướng. Đa số các thành viên nội các thuộc Hạ viện, số c̣n lại thuộc Thượng viện. Tuy nhiên, các bộ trưởng không bắt buộc phải là thành viên Nghị viện, dù theo tục lệ hiện nay các bộ trưởng đều là thành viên Nghị viện. Hệ thống chính phủ Anh được áp dụng ở nhiều nơi trên thế giới - một di sản từ thời quá khứ thực dân — chủ yếu tại các quốc gia trong Khối Thịnh vượng chung Anh. Thành viên Nghị viện (Member of Parliement) chiếm đa số trong Hạ viện thường là phái có quyền chỉ định thủ tướng - thường là lănh đạo của đảng lớn nhất hay, nếu không có đảng nào chiếm đa số, là liên minh lớn nhất. Thủ tướng hiện nay là David Cameron, thành viên của Đảng Bảo thủ, đă lên nắm quyền vào ngày 11 tháng 5 năm 2010.
Tại Anh, hoàng gia trên lư thuyết nắm nhiều quyền lực rộng răi, nhưng vai tṛ chính thức của Vua/Nữ hoàng, chủ yếu chỉ là về mặt nghi lễ[11]. Hoàng gia là một phần không thể tách rời của Nghị viện (như "Crown-in-Parliament") và trên lư thuyết trao cho Nghị viện quyền nhóm họp và soạn thảo luật. Một Điều luật Nghị viện không thể trở thành luật cho tới khi nó được hoàng gia kư phê chuẩn (được gọi là Phê chuẩn của Hoàng gia), dù không một điều luật nào của Nghị viện từng bị hoàng gia bác bỏ từ thời Nữ hoàng Anne năm 1708[12]. Dù đă có ư kiến về việc băi bỏ hoàng gia, uy tín của họ trong ḷng dân chúng Anh vẫn c̣n rất lớn. Số người ủng hộ một Nhà nước Anh cộng hoà thường thay đổi trong khoảng 15% tới 25% dân số, với khoảng 10% chưa quyết định hay không quan tâm[13]. Người đứng đầu hoàng gia hiện là Nữ hoàng Elizabeth II; bà lên kế vị ngôi năm 1952 và chính thức trở thành Nữ hoàng năm 1953 (hiện là người trị v́ lâu nhất trong lịch sử Vương Quốc Anh).
Nghị viện là cơ quan lập pháp của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland. Đây là cơ quan lập pháp duy nhất của Vương quốc, theo học thuyết chủ quyền tối cao nghị viện (tuy nhiên, những câu hỏi về vấn đề chủ quyền tối cao cũng đă được đặt ra v́ vấn đề gia nhập Liên minh Châu Âu[14]). Nghị viện Anh theo chế độ lưỡng viện, gồm Hạ viện do bầu cử và Thượng viện, với đa số thành viên được chỉ định. Hạ viện có quyền lực cao hơn. 646 thành viên Hạ viện (con số này không có định, được xem xét và thay đổi theo khoảng 8 đến 10 năm, trong đợt tuyển cử 2010, có 650 người được bầu vào hạ viện) được bầu cử trực tiếp từ những khu vực bầu cử với chỉ duy nhất một người được trúng cử. Khu vực bầu cử được quy định theo số dân. Thượng viện có 724 thành viên (dù con số này không cố định), gồm những quư tộc thừa kế (Ghi chú: Đạo luật Thượng viện 1999 đă băi bỏ quyền thừa kế quư tộc và chỉ cho phép giữ lại 92 ghế như vậy), quư tộc trọn đời và các giám mục của Nhà thờ Anh. Nhà thờ Anh là nhà thờ tại Anh và đă được nhà nước công nhận[15].
Cung điện Westminster, trên bờ sông Thames, Luân Đôn, là trụ sở Nghị viện Anh
Từ thập niên 1920, hai đảng chính trị lớn nhất tại Anh là Đảng Lao động (Labour), theo xu hướng dân chủ xă hội), và Đảng Bảo thủ (Conservative), theo chủ nghĩa bảo thủ. Dù các chính phủ liên minh và chính phủ thiểu số thỉnh thoảng cũng xuất hiện trong thời gian ngắn, hệ thống bầu cử đa số được áp dụng cho những cuộc tổng tuyển cử có khuynh hướng duy tŕ sự thống trị chính trị của hai đảng đó, dù trong thế kỷ vừa qua mỗi đảng đều từng có lúc phải dựa vào một phe phái thứ ba nhằm chiếm đa số trong Nghị viện[16]. Đảng Dân chủ Tự do (Liberal Democrat) là đảng lớn thứ ba tại Nghị viện Anh và đang nỗ lực kêu gọi cải cách hệ thống bầu cử nhằm lật đổ sự thống trị của hai đảng kia[17].
Dù nhiều người ở Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland tự coi ḿnh là "British" cũng như "English", "Scottish" "Welsh" hay "Irish" (và ngày càng có nhiều người khác tự coi ḿnh là "Afro-Caribbean", "Indian" hay "Pakistani"), th́ từ lâu cũng đă xuất hiện tư tưởng chia rẽ quốc tịch tại Scotland và xứ Wales cũng như bên trong cộng đồng Cơ đốc giáo ở Bắc Ireland[18][19][20]. Nền độc lập cho Cộng hoà Ireland năm 1922 là giải pháp một phần duy nhất cho cái đă từng được goi là "Irish Question" trong thế kỷ 19, và những ư kiến trái chiều về việc thống nhất Ireland hay tiếp tục ở lại bên trong Vương quốc đă gây ra những xung đột dân sự và chính trị cũng như sự bất ổn cho tới tận ngày nay.
Dù những khuynh hướng quốc gia (đối lập với liên minh) đă ngày càng tăng ở Scotland và xứ Wales, với việc thành lập Đảng Quốc gia Scotland năm 1934 và Plaid Cymru (Đảng Wales) năm 1925, một cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng đang đe dọa sự toàn vẹn với tư cách một nhà nước của Vương quốc chỉ thực sự xuất hiện từ thập niên 1970. Scotland, Wales và Bắc Ireland đều có cơ quan lập pháp và chính phủ của riêng ḿnh bên cạnh cơ quan lập pháp và chính phủ Vương quốc. Tuy nhiên, giải pháp trao thêm quyền tự trị và gia tăng quyền lực lập pháp cũng như hành pháp không ngăn chặn được đà ủng hộ độc lập khỏi Vương quốc, với bằng chứng là sự xuất hiện của những đảng ủng hộ độc lập mới. Ví dụ, Đảng Xanh Scotand và Đảng Xă hội Scotland đă giành được sự ủng hộ rộng răi của dân chúng trong những năm gần đây.
Toà nhà Nghị viện tại Stormont, Belfast, trụ sở Quốc hội Bắc Ireland
Hiện đang có mong muốn về Nghị viện ủy thác Anh, dù hai đảng chính trị chính là Đảng Bảo thủ và Đảng Lao động đă lên tiếng lo ngại về Vấn đề Tây Lothian[21][22]. Những đề xuất về việc thành lập chính phủ vùng tại nước Anh cũng không mang lại hiệu quả sau khi nó nhận được quá ít ư kiến tán thành tại cuộc trưng cầu dân ư về chính phủ ủy thác cho vùng Đông bắc Anh Quốc, nơi cho đến nay được coi là vùng thích hợp nhất cho ư tưởng đó. V́ thế Anh được cai trị theo sự cân bằng quyền lực giữa các đảng trên toàn bộ Vương quốc.
Sự hồi sinh của ngôn ngữ và bản sắc Celt cũng như sự phát triển của chính trị vùng đă góp phần đe dọa sự thống nhất quốc gia[23]. Tuy nhiên, hiện nay có ít dấu hiệu về bất cứ một cuộc "khủng hoảng" cận kề nào (tại cuộc Tổng tuyển cử vừa qua, cả Đảng Quốc gia Scotand và Plaid Cymru đều có số lượng phiếu ủng hộ giảm sút, dù SNP một lần nữa lại chiếm thêm hai ghế và hiện là đảng lớn thứ hai trong Nghị viện Scotand và trở thành phe đối lập chính thức). Tuy thế, nhiều người Scotland mong muốn độc lập[24] dù đa số người Anh không muốn như vậy[25]. Tại Bắc Ireland, trong hai mươi năm qua đă có sự giảm sút đáng kể các vụ bạo lực, dù t́nh h́nh vẫn c̣n căng thẳng, với việc các đảng chính trị cứng rắn như Sinn Féin và Liên đoàn Dân chủ, hiện đang nắm đa số ghế trong nghị viện (xem Nhân khẩu và Chính trị Bắc Ireland).
Reply With Quote
Bookmarks