Tại sao VN không có tầng lớp trí thức?
Bởi v́ từ suốt ḍng lịch sử người VN chỉ làm dân chớ chưa bao giờ được làm Quốc Dân. Chúng ta chỉ là những nô lệ cho chế độ cầm quyền, chứ chúng ta chưa bao giờ được làm chủ đất nước. Ngày xưa Vua coi dân như con, đất nước là tài sản của vua, vua muốn làm ǵ th́ làm, muốn giết ai th́ giết, sang đến thời Cộng Sản chỉ khác là họ mị dân giỏi hơn
"đất nước là của nhân dân nhưng nhà nước quản lư". Ngay cả thời Việt Nam Cộng Ḥa, mặc dầu theo thể chế dân chủ nhưng những nhà lănh đạo Đệ Nhất, Đệ Nhị Cộng Ḥa đều có tham vọng trở thành những nhà độc tài, vẫn không thể thoát khỏi năo trạng "vua tôi".
Quốc Dân là nền tảng của thể chế dân chủ, không có quốc dân sẽ không có dân chủ. Chính v́ nh́n thấy được tầm quan trọng đó cho nên hơn 2000 năm trước, các nhà tư tưởng Hy Lạp như Socrates, Plato, Aristotle… đều đă nói tới quan điểm dân chủ. Cũng v́ thế mà Triết gia Socrates phải trả giá bằng sinh mạng của ḿnh.
Trong những nhà tư tưởng lớn của Tây Phương sau này, René Descarte, John Locke, Jean-Jacques Rousseau, thể có nói là ba nhà tư tưởng có công đóng góp rất lớn tạo nền tảng cho thể chế dân chủ tương đối hoàn hảo như ngày nay, đều đặt nặng vai tṛ của quốc dân, đặc biệt là tác phẩm
"Khế ước xă hội" (
The Social Contract) của Jean-Jacques Rousseau, trong đó ông bàn sâu về mối quan hệ giữa dân và chính quyền, ông chủ trương rằng nếu muốn có một xă hội tốt đẹp th́ trước hết giữa người lănh đạo và người dân phải hoàn toàn b́nh đẳng. Người lănh đạo là những người được dân bầu lên và thay mặt cho dân để làm những điều mà dân muốn, cho nên. Mối quan hệ giữa dân và lănh đạo phải được xem như một hợp đồng, một khế ước, chớ không phải là quan hệ có tính cách áp đặt.
Ngày nay khi nói về cách mạng Minh Trị Duy Tân người ta thường nghĩ là người Nhật học khoa học kỹ thuật của Tây Phương. Thật sự không phải như thế, học hỏi khoa học kỹ thuật chỉ mặt nổi, chủ yếu là người Nhật học hỏi những tinh hoa tư tưởng của người Tây Phương. Vào thời đó họ có cả một tầng lớp trí thức nhiệt t́nh yêu nước, có những nhà tư tưởng lớn như Nishi Amane, Tsuda Mamichi, Nakamura Masado, Katô Hiroyuki, Mitsukuri Shuhei, Sugi Kôji, Mitsukuri Rinsho, Nishimura Shigeki…trong đó có hai người nổi bật nhất, đó là Fukuzawa Yukichi - được xem là linh hồn của cuộc cách mạng, và Nakeo Chômin được xem là Jean-Jacques Rousseau của phương Đông. Tất cả trí thức của Nhật thời đó lúc đầu chỉ làm một việc duy nhất – đó là dịch tất cả những tác phẩm tư tưởng quan trọng của Tây phương sang tiếng Nhật và giải thích cho người Nhật hiểu được những quan niệm về tự do dân chủ, luật pháp, kinh tế, xă hội và sự b́nh đẳng của con người. Trong tác phẩm "
Khuyến học" ông Fukuzawa dành ra cả một chương để viết một đề tài
"Đáng buồn là nước ta chỉ có người Nhật chớ không có quốc dân Nhật", sau đó ông viết cả một quyển sách với tựa đề
"Dân Quyền" để giải thích cho người Nhật hiểu được quyền lợi và trách nhiệm của một công dân, để sống đúng nghĩa như một quốc dân.
Nh́n lại đất nước chúng ta, cho đến ngày nay vẫn chưa một học giả nào viết về đề tài
"Quốc dân" giống như người Nhật đă làm từ hơn 150 năm trước đây. Cho nên không quá đáng khi nói rằng cho đến nay chúng ta vẫn là một dân tộc nô lệ, mối quan hệ giữa người dân và chính quyền vẫn là quan hệ xin-cho, chớ không phải là một quan hệ b́nh đẳng.
Chính v́ thế không thể đ̣i hỏi chúng ta có tầng lớp trí thức. Trước khi làm người "trí thức" họ là những công dân, mà chưa làm được một quốc dân th́ làm sao có thể làm một trí thức.
Nhưng sẽ không công bằng nếu như chúng ta đổ mọi tội lỗi cho người CS. Về vấn đề trí thức, người CS chỉ làm cho giá trị của người "trí thức" thấp hơn chớ họ không phải hoàn toàn đánh mất tư cách của người trí thức. Trách nhiệm chính là văn hóa của chúng ta, văn hóa nào sinh ra con người đó, văn hóa không lành mạnh sẽ sinh ra những con người không lành mạnh và tầng lớp lănh đạo bất xứng.
Nếu nói là lỗi hoàn toàn của người CS, th́ người trí thức VN tại hải ngoại phải tốt hơn nhiều so với trong nước – môi trường ở hải ngoại như Úc, Mỹ, Pháp, Canada (nơi tập trung đa số người Việt) đều là những môi trường quá tốt để phát triển nhân cách trí thức. Nhưng thực tế không phải như thế! Tại đây người "trí thức" VN không có điều kiện để tham nhũng, hiếp đáp người, gian lận của công … như ở trong nước nhưng vẫn mang tất cả những tật nguyền cố hữu của mấy ngàn năm nay.
Có thể nói không có một cộng đồng sắc tộc nào chia rẽ như cộng đồng VN. Người Việt tại hải ngoại chưa bao giờ có thể ngồi lại để làm những chuyện lớn. Không phải chỉ có các tổ chức chính trị chia rẽ mà cả các hội ái hữu, từ thiện, cao niên… cũng chia rẽ. Có hội không phải chỉ chia đôi mà chia ba.. thôi hết ư. Nguyên nhân chia rẽ là v́ thành phần lănh đạo, mà lănh đạo hầu hết là người có ăn học, có bằng cấp. Kinh nghiệm cho thấy hội nào càng có nhiều "trí thức" th́ càng chia rẽ và càng có nguy cơ đổ vỡ. Tệ hại hơn nữa là chúng ta chia rẽ không phải v́ những bất đồng quan điểm mà hầu hết đều là v́ những quyền lợi rất nhỏ, những hiềm khích cá nhân và những hư danh.
Cho nên, không có ǵ quá đáng khi ông Nguyễn Gia Kiểng trong bài viết
"Khẩn cấp làm người?"có nhận xét như sao về trí thức VN:
"Đó là do một di sản văn hóa. Hăy thử tưởng tượng nếu được nghe kể chuyện một người suốt đời chỉ mơ ước được làm tay sai không điều kiện cho một ông chủ, để rồi lúc nào cũng sợ sệt v́ có thể bị mắng chửi, đánh đập, thậm chí bị giết v́ bất cứ lư do ǵ, và cho rằng sống như thế là vinh quang. Chúng ta sẽ nghĩ ǵ? Chắc chắn là chúng ta sẽ kinh hoàng không thể tin có thể có những người mắc bệnh tâm thần nặng đến như thế. Nhưng đó chính là nhân sinh quan của ông cha chúng ta. Các khai quốc công thần, anh hùng hào kiệt mà chúng ta tôn thờ đều như thế cả. Trí thức Việt Nam đă tôn sùng mẫu người đó trong cả ngàn năm mà không thấy có ǵ bất ổn. Trí thức Việt Nam vẫn c̣n không b́nh thường. Họ vẫn c̣n coi làm chính trị là để làm quan chứ không phải để thay đổi xă hội. Trí thức Việt Nam không phải là trí thức tranh đấu mà là trí thức phục vụ, và trong sự phục vụ cúi đầu đó họ đă bỏ mất một phần đáng kể tâm hồn".
Trí thức VN ngày nay là hậu thân của giai cấp "sĩ" ngày xưa. Ngay từ nhỏ chúng ta đă được dạy từ nhà trường, từ những di tích, câu chuyện lịch sử, từ những vở tuồng kịch nghệ, từ những câu chuyện kể, từ những lời khuyên của ông bà cha mẹ… tất cả những cái đó đă ăn sâu vào tiềm thức của người Việt chúng ta:
"
Kiệu anh đi trước vơng nàng theo sau"
hay
"
Nữa mai chúa mở khoa thi
Bảng vàng chói lọi ḱa đề tên anh!"
hay
"Con ơi! muốn nên thân người
Lắng tai nghe lấy những lời mẹ cha
Gái th́ giữ việc trong nhà
Khi vào canh cửi khi ra thêu thùa
Trai th́ đọc sách ngâm thơ
Dồi mài kinh sử để chờ kịp khoa
Mai sau nối được nghiệp nhà
Trước là đẹp mặt sau là ấm thân"
Con gái thời nay không c̣n "
Gái th́ giữ việc trong nhà" và trai không c̣n "Trai th́ đọc sách ngâm thơ" nhưng chân lư sau cùng vẫn không thay đổi "Dồi mài kinh sử để chờ kịp khoa... Trước là đẹp mặt sau là ấm thân".
Ngày nay trong nước người ta khoe nhau nhà sang cửa rộng, ông tiến sĩ này, bà bác sĩ nọ, có con đang đi du học xứ này xứ kia, c̣n ở hải ngoại gặp nhau chỉ khoe thành tích của con, ngoại trừ những người như người viết không khoe được v́ con ḿnh thường quá. Rất hiếm khi thấy người Việt tự hào là con cái ḿnh đang có "job" vài trăm ngàn đô dám bỏ để đi làm chuyện cứu nước hay qua một xứ nghèo đói nào đó bên Phi Châu làm từ thiện toàn thời hay làm một việc ǵ đó có ư nghĩa cho đời.
Từ bỏ một tập quán đă được truyền từ đời này sang đời, đă ăn sâu vào trong xương trong tủy là một chuyện khó khăn vô cùng. Huống chi dân tộc chúng ta không xem đó là một điều cần thay đổi.
Là một người làm nghề báo gần 10 năm, có cơ hội t́m hiểu tiếp xúc nhiều với "trí thức" Việt Nam và cũng có dịp nh́n sâu vào con người chính ḿnh, người viết có nhận xét dưới đây có thể làm phật ḷng một số người.
Trí thức VN, ngoài đặc tính háo danh đă được nói tới khá nhiều, từ thời của cụ Phan Bội Châu và Phan Chu Trinh, c̣n có ba đặc tính tiêu biểu khác:
Thiếu tinh thần độc lập, Xu thời và Hèn.
Nh́n lại lịch sử VN trong 200 năm qua chúng ta sẽ thấy rơ là xưa nay mọi quyết định sống c̣n của đất nước đều phải dựa vào ngoại bang, chúng ta chưa bao giờ dám tự quyết định số phận của ḿnh. Trong đời sống hằng ngày v́ thiếu tinh thần độc lập cho nên phải dựa vào người khác, phải chịu ơn, phải luồn cuối… lâu ngày trở thành thói quen, có cơ hội là bắt nạt kẻ dưới và sẵn sàng nịnh bợ cấp trên.
Trong những lúc khó khăn, sơn hà nguy biến, hay những nghịch cảnh có thể ảnh hưởng đến sự an toàn của cá nhân th́ trí thức trùm chăn thật kỹ, nhưng khi thời cơ đến đến th́ có mặt khắp nơi. Chúng ta sẽ thấy rơ điều này một khi chế độ CS sắp sụp đổ. Trí thức VN luôn luôn làm đúng theo lời dạy của Khổng Tử:
"Khi nước nguy th́ đừng tới, nước loạn th́ đừng ở, nước có đạo th́ ta ra làm quan, nước vô đạo th́ ở ẩn."(3)
. Mấy ngàn năm qua, triết lư sống của trí thức VN vẫn không thay đổi, lúc thuận lợi th́ t́m cách ra làm quan, lúc nguy biến th́ t́m cách ở ẩn và luôn luôn xem đó là một thái độ khôn ngoan. Trí thức VN không phải là típ người dám đứng "đầu sóng ngọn gió" để đương đầu với thử thách. Trí thức VN thà chấp nhận hèn nhưng không chấp nhận những ǵ ảnh hưởng tới an toàn và hạnh phúc cá nhân. Thậm chí tôi đă từng gặp những trí thức bằng cấp đầy ḿnh lợi dụng cả người đang gặp nạn để kiếm lợi và họ không xem đó là điều đáng để xấu hổ.
Cho nên đừng hỏi là tại sao "trí thức" tại Việt Nam không tham dự tranh đấu cho quyền làm người, hay bênh vực công lư cho những người dân thấp cổ bé miệng. Ngay tại môi trường hải ngoại này, nếu có chuyện oan uất, bất công cần người để bênh vực giống như trường hợp của Đại úy Alfred Dreyfus, lúc đó quư vị sẽ thấm thía "sĩ khí" của "trí thức" VN. "Trí thức" bằng cấp càng cao th́ càng xa lánh những chuyện không dính dáng tới ḿnh. Những lúc đó chỉ có những người dân b́nh thường mới dám đứng ra bênh vực cho công lư.
Trở lại những lời phát biểu của Gs Ngô Bảo Châu - đó là chuyện b́nh thường đối với VN, không có ǵ đáng để làm ầm ỉ, có nhiều trí thức VN nổi tiếng hơn cả ông, cũng chọn cùng thái độ tương tự - chỉ tuyên bố những điều vô thưởng vô phạt – không đụng chạm đến ai miễn là được yên thân.
Một điều đáng nói nữa là đối với đại đa số người VN, bất kể ông Châu làm điều ǵ, nói điều ǵ th́ ông ta vẫn đương nhiên được công nhận là người "trí thức" chỉ v́ ông có bằng tiến sĩ và được giải thưởng Fields.
Điều đó xuất phát từ mặc cảm nhược tiểu, tâm lư thiếu tự tin của một dân tộc xưa nay sống trên một đất nước nghèo khổ, không có ǵ nổi bật để góp mặt với đời. Bây giờ có người VN được giải thưởng mặc dầu chỉ có 15,000 Mỹ kim, nhưng xem đó như là cái ǵ ghê gớm lắm, vĩ đại lắm. Mỗi giải Nobel trị giá trên 1 triệu Mỹ kim nhưng đâu có ai làm ầm ĩ như thế.
Đó chính là cái bất hạnh nhất của đất nước chúng ta.
Trí thức VN ơi, hăy tỉnh dậy, các ông đă ngủ hàng mấy thế kỷ rồi!
Phạm Hoài Nam
Sydney 15/2/2012
Ghi chú:
(1) Bàn về hai chữ trí thức - Kami http://rfavietnam.wordpress.com/2012...-th%E1%BB%A9c/
(2) Nguyên văn câu viết trong thư của Lenin gửi Maxim Gorki ngày 15 tháng 9 năm 1919: "Lực lượng trí tuệ của công nhân và nông dân ngày càng lớn lên và củng cố trong cuộc đấu tranh để lật đổ giai cấp tư sản và bọn tay sai của chúng, bọn trí thức, bọn tôi tớ của tư bản tưởng ḿnh là trí năo của quốc gia. Thực ra đó không phải là trí năo, mà là cứt".
(3) "Nguy bang bất nhập, loạn bang bất cư, thiên hạ hữu đạo tắc kiến, thiên hạ vô đạo tắc ẩn" .
NGUỒN
Reply With Quote
Originally Posted by BaEd
Bookmarks