Chơi chữ, nói lái và những vần thơ bất hủ trong văn chương Việt Nam.

[Vân Nương]

Trong một bài trước tôi có nhắc đến hai lão tiền bối Hà Thượng Nhân và Cao Tiêu mà chỉ nói sơ qua về tiền bối Cao Tiêu. Nay được bạn dqtran nhắc và cho đăng thơ cụ Hà tôi mới an tâm. Xin cám ơn bạn dqtran. Nhận xét cuả hai vị dqtran và Forexnews rất đúng. Thơ của Cụ Hà đượm man mác mối sầu vạn cổ.
Cách đây hơn mười năm, vài ông bạn rủ tôi đến thăm cụ Hà, được cụ cho tập thơ Bên Trời Lận Đận cụ làm trong mấy năm trong tù cải tao, thể thơ song thất lục bát. Cụ thương thân phận cụ trong thời gian trong tù bao nhiêu cụ lại thương thân phận Bạch cư Dị bị lạc loài nơi đất trích bấy nhiêu tuy hai người cách xa nhau hơn mười thế kỷ. Xin trich một đoạn :

Bạch Cư Dị ngày xưa đất Trích,
Bến Tầm Dương cùng tịch nghe đàn.
Bao nhiêu nỗi thở niềm than,
Tiếng Tỳ vừa dứt chứa chan mạch sầu.
Thơ để lại ngàn sau tri kỷ,
Nỗi đoạn trường nào chỉ riêng Ông?
Rượu không tiền bạc cũng không,
chân cuồng bước quẩn ở trong xó nhà.
Tôi cũng bệnh lại già hơn Bạch,
Bả lợi danh rũ sạch từ lâu
lau vàng, trúc võ thấm đâu,
Đất cằn sỏi đá, lạnh thâu đêm ngày.
Vài củ sắn ăn chay suốt tháng
Một căn buồng trăm mạng chia nhau.
Mỗi năm cơm sạn vài thau,
Mắt thèm quên cả niềm đau thuả giờ.
Lại diễn lại nước cờ thí tốt,
Lưả oán thù nhóm đốt tình thương.
Ông còn là kẻ hiền lương,
Tôi trong cảnh ngộ bất thương, éo le.
...

Ông tôi rõ thật khác nhau muôn vàn
Đọc thơ ông canh tàn chẳng ngủ,
Ghen với ông lại cứ thương ông.

....

Đến cuối năm 2010, nhóm Văn Đàn Đồng Tâm ở Texas gồn 12 vị đặc trách sưu tầm và biên soạn để́ ra một tập sách gồm
tất cả những kỷ niệm về Thi Sĩ Hà Thượng Nhân, và tổ chức một buổi họp mặt tại San Jose, mời cụ đến để tỏ lòng kính mến cụ. Tôi có hân hạnh được có mặt trong buổi hội thơ đó.
Cuốn sách dầy gần 400 trang, nội dung tuyệt vời, hình thức trang trọng.

[ForexNews]

Cảm ơn chị cho biết thêm nhiều chi tiết thú vị.
Khi đọc 10 bài thơ cuả Tương Đàm thì tôi liên tưởng ngay đến TTKH. Liên tưởng này đến như một phản xạ tự nhiên mà thôi. Thơ cuả TTKH thì hầu như tôi đã thuộc lòng từng câu. Đọc kỹ lại 10 bài cuả Tương Đàm thì có nhiều câu lời và ý, cách diễn tả giống đến 80%, đến độ không tin được. Người biết làm thơ Đường thì dĩ nhiên có thể làm thơ lục bát, hay song thất lục bát dễ dàng. Điều éo le là cả hai người có hoàn cảnh lấy chồng giống nhau, cùng ham mê thơ phú giống nhau, và thơ văn diễn tả gần giống nhau, lại sống cùng một thế hệ. Tuy nhiên bàn để mà chơi thôi. Xưa nay sự trùng hợp không phải hiếm xảy ra.

[Nguyen Hung Kiet]

Thiếu Nữ Hà Nội thập Niên 1930-1940

Bài thơ thứ nhất

Thuở trước hồn tôi phơi phới quá
Lòng thơ nguyên vẹn một làn hương
Nhưng nhà nghệ sĩ từ đâu lại
Êm ái trao tôi một vết thương.

Tai ác ngờ đâu gió lại qua
Làm kinh giấc mộng những ngày hoa
Thổi tan tâm điệu du dương trước
Và tiễn người đi bến cát xa.

Ở lại vườn Thanh có một mình
Tôi yêu gió rụng lúc tàn canh
Yêu trăng lặng lẽ rơi trên áo
Yêu bóng chim xa nắng lướt mành.

Và một ngày kia tôi phải yêu
Cả chồng tôi nữa lúc đi theo
Những cô áo đỏ sang nhà khác
Gió hỡi làm sao lạnh rất nhiều.

Từ đấy không mong không dám hẹn
Một lần gặp nữa dưới trăng nghiêm
Nhưng tôi vẫn chắc nơi trời lạ
Người ấy ghi lòng vẫn nhớ em.

Đang lúc lòng tôi muốn tạm yên
Bỗng ai mang lại cánh hoa tim
Cho tôi ép nốt dòng dư lệ
Nhỏ xuống thành thơ khóc chút duyên.

Đẹp gì một mảnh lòng tan vỡ
Đã bọc hoa tàn dấu xác xơ
Tóc úa giết dần đời thiếu phụ
Thì ai trông ngóng chả nên chờ.

Viết đoạn thơ đầu lo ngại quá
Vì tôi còn nhớ hẹn nhau xưa:
“Cố quên đi nhé câm mà nín
Đừng thở than bằng những giọng thơ”.

Tôi run sợ viết lặng im nghe
Tiếng lá thu khô xiết mặt hè
Như tiếng chân người len lén đến
Song đời nào dám gặp ai về.

Tuy thế tôi tin vẫn có người
Thiết tha theo đuổi nữa than ôi
Biết đâu tôi một tâm hồn héo
Bên cạnh chồng nghiêm luống tuổi rồi.




Bài thơ đan áo (Đan áo cho chồng)

Chị ơi, nếu chị đã yêu
Đã từng lỡ hái ít nhiều đau thương
Đã xa hẳn quãng đời hương
Đã đem lòng gửi gió sương mịt mùng
Hay chăng chị mỗi chiều đông
Đáng thương những kẻ có chồng như em
Vẫn còn giá lạnh trong tim
Đan đi đan lại áo len cho chồng
Con chim ai nhốt trong lồng
Hạt mưa nó rụng bên sông bơ thờ
Lưng trời nổi tiếng tiêu sơ
Hay đâu gió đã sang bờ ly tan
Tháng ngày miễn cưỡng em đan
Kéo dài một chiếc áo lam cho chồng
Như con chim nhốt trong lồng
Tháng ngày than tiếc ánh hồng nơi nao
Ngoài trời hoa nắng xôn xao
Ai đem khóa chết chim vào lồng nghiêm
Ai đem lễ giáo giam em
Sống hờ hết kiếp trong duyên trái đời
Lòng em khổ lắm chị ơi
Trong bao ngờ vực với lời mỉa mai
Quang cảnh lạ, tháng năm dài
Đêm đêm nằm tưởng ngày mai giật mình.




Hai sắc hoa ti gôn

Một mùa thu trước mỗi hoàng hôn
Nhặt cánh hoa rơi chẳng thấy buồn
Nhuộm ánh nắng tà qua mái tóc
Tôi chờ đến với yêu đương.

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi
Thở dài trong lúc thấy tôi vui
Bảo rằng: “Hoa dáng như tim vỡ
Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi”.

Thuở ấy nào tôi đã hiểu gì
Cánh hoa tan tác của sinh ly
Cho nên cười đáp: “Màu hoa trắng
Là chút lòng trong chẳng biến suy”.

Đâu biết lần đi một lỡ làng
Dưới trời gian khổ chết yêu đương
Người xa xăm quá, tôi buồn lắm
Trong một ngày vui pháo nhuộm đường.

Từ đấy thu rồi thu lại thu
Lòng tôi còn giá đến bao giờ
Chồng tôi vẫn biết tôi thương nhớ
Người ấy cho nên vẫn hững hờ.

Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời
Ái ân lạt lẽo của chồng tôi
Mà từng thu chết, từng thu chết
Vẫn giấu trong tim bóng một người.

Buồn quá hôm nay xem tiểu thuyết
Thấy ai cũng ví cánh hoa xưa
Nhưng hồng tựa trái tim tan vỡ
Và đỏ như màu máu thắm phai.

Tôi nhớ lời người đã bảo tôi
Một mùa thu trước rất xa xôi
Đến nay tôi hiểu thì tôi đã
Làm lỡ tình duyên cũ mất rồi.

Tôi sợ chiều thu phớt nắng mờ
Chiều thu hoa đỏ rụng chiều thu
Gió về lạnh lẽo chân mây vắng
Người ấy ngang sông đứng ngóng đò.

Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng
Trời ơi! Người ấy có buồn không
Có thầm nghĩ đến loài hoa vỡ
Tựa trái tim phai, tựa máu hồng?



Bài thơ cuối cùng

Anh hỡi, tháng ngày xa quá nhỉ?
Một mùa thu cũ một lòng đau
Ba năm ví biết anh còn nhớ
Em đã câm lời có nói đâu.

Đã lỡ thôi rồi chuyện biệt ly
Càng khơi càng thấy lụy từng khi
Trách ai mang cánh “ti gôn” ấy
Mà viết tình em được ích gì?

Chỉ có ba người đã đọc riêng
Bài thơ đan áo của chồng em
Bài thơ đan áo nay rao bán
Cho khắp người đời thóc mách xem.

Là giết đời nhau đấy biết không?
Dưới giàn hoa máu tiếng mưa rung
Giận anh em viết dòng dư lệ
Là chút dư hương điệu cuối cùng.

Từ đây anh hãy bán thơ anh
Còn để yên tôi với một mình
Những cánh hoa lòng, hừ đã ghét
Thì đem mà đổi lấy hư vinh.

Ngang trái đời hoa đã úa rồi
Từng mùa gió lạnh sắc hương rơi
Buồng nghiêm thờ thẩn hồn eo hẹp
Đi nhớ người không muốn nhớ lời.

Tôi oán hờn anh mỗi phút giây
Tôi run sợ viết bởi rồi đây
Nếu không yên được thì tôi chết
Đêm hỡi, làm sao tối thế này?

Năm lại năm qua cứ muốn yên
Mà phương ngoài gió chẳng làm quên
Và người vỡ lỡ duyên thầm kín
Lại chính là anh, anh của em.

Tôi biết làm sao được hỡi trời
Giận anh không nỡ nhớ không thôi
Mưa buồn mưa hắt trong lòng ướt
Sợ quá đi anh, có một người …

[Nguyen Hung Kiet]

Sự xuất hiện T.T.Kh. trên thi đàn tiền chiến:

Vào khoảng giữ năm 1937, trên tạp chí "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" xuất bản ở Hà Nội có đăng một truyện ngắn "Hoa Tigôn" của ký giả Thanh Châu. Ðây là một truyện khá bi đát, trong đó mô tả truyện tình của một họa sĩ trẻ vừa ra trường tên Lê Chất. Trong một lần đạp xe đi tìm phong cảnh để vẽ ở một làng quê ven Hà Nội, ngẫu nhiên khi đi qua một căn biệt thự cổ Lê Chất nhìn thấy một cô gái rất đẹp, mặc áo ngắn tay bằng lụa đang đứng trên chiếc ghế cao níu lấy một cành hoa Tigôn màu đỏ.

Sắc đẹp của người thiếu nữ nổi trội lên giữa giàn hoa Tigôn đỏ đã làm cho người hoạ sĩ mẩn mê đứng nhìn. Rồi từ hôm đó, ngày nào anh ta cũng tìm cách quanh quẩn gần căn biệt thự để được nhìn cô gái và ngược lại cô gái cũng thấy anh ta. Nhưng chỉ được vài lần, rồi không biết lý do gì người con gái không còn xuất hiện nữa.

Thời gian qua đi, mang thành công và danh vọng đến cho người họa sĩ. Nhưng anh ta vẫn không bao giờ quên hình bóng người con gái đẹp dưới giàn hoa Tigôn mầu đỏ mà anh ta đã gặp gỡ ngày còn nghèo khổ xa xưa.

Rồi ngẫu nhiên chín năm sau, trong lần đi tìm đề tài sáng tác ở miền Nam Trung Hoa, anh ta được mời tham dự buổi dạ vũ trong tòa lãnh sự Pháp tại tỉnh Vân Nam . Lê Chất gặp lại cô con gái ngày xưa, nhưng trong nhiều oái oăm, muộn màng. Chồng của cô gái là một viên chức cao cấp của tòa lãnh sự, người chồng mà cô ta không hề yêu thương. Trong lần tái ngộ đó, họ khiêu vũ, tâm sự với nhau; và tiếp theo mối tình của họ được tiếp nối trong vụng trộm . Ðến một lần, họ dự tính bỏ lại đằng sau tất cả để tìm cách trốn đi Nhật sinh sống với nhau.

Nhưng đến giây phút cuối, người thiếu phụ gửi cho chàng họa sĩ một lá thư, kèm một chùm hoa Tigôn màu đỏ máu. Nàng từ chối ra đi vì không đủ can đảm từ bỏ danh dự và tai tiếng của gia đình cũng như sự khinh bỉ của gia đình chồng.

Buồn đau vì ý định không thành, người họa sĩ vẫn đi Nhật một mình trước khi trở về Hà Nội. Rồi ngẫu nhiên bốn năm sau, anh ta nhận được lá thư từ người chồng của cô gái báo tin nàng đã mất! Lê Chất sang Vân Nam viếng mộ người xưa với một chùm giây hoa Tigôn, loại hoa kỷ niệm mối tình của họ. Cũng từ đó cho đến suốt cuộc đời, cứ vào mùa hoa Tigôn nở, Lê Chất không bao giờ quên mua những chùm hoa Tigôn để trang hoàng trong phòng làm việc như để tưởng nhớ đến người yêu xa xưa vắn số của mình .


Mấy ngày sau khi câu truyện ngắn trữ tình đó xuất hiện trên báo, có một thiếu phụ khỏang 20 tuổi, dáng dấp nhỏ bé, thùy mị, nét mặt u buồn mang đến toà báo, đưa tận tay người chủ bút một phong thư dán kín. Trong đó có một bài thơ rất hay với đề tựa "Hai Sắc Hoa Tigôn" được ký tên tác gỉa là T.T.Kh.

Bài thơ não lòng, lột tả được tất cả cái đau xót của người con gái đã phải xa người mình yêu, người đã cùng mình gắn bó thề ước dưới giàn hoaTigôn để đi lấy chồng, người mà mình không hề yêu:

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi
Thở dài trong lúc thấy tôi vui
Bảo rằng: "Hoa dáng như tim vỡ,
Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi!"

Nỗi đau buồn đó đã theo hết cuộc đời của nàng trong sự hững hờ của gia đình chồng vì biết nàng vẫn còn tưởng nhớ đến tình nhân xa cũ:

Từ đấy thu rồi thu lại thu
Lòng tôi còn giá đến bao giờ
Chồng tôi vẫn biết tôi thương nhớ
Người ấy, cho nên vẫn hững hờ.

Cái ray rứt, cái đau khổ vì nghĩ mình là kẻ phụ bạc vẫn theo dầy vò người thiếu phụ, làm cho nàng sợ những buổi chiều thu nhạt nắng, sợ bóng dáng ai kia vẫn còn nhớ đến chùm hoa kỷ niệm đỏ tựa máu hồng:

Tôi sợ chiều thu nắng nhạt mờ
Chiều thu hoa đỏ rụng chiều thu
Gió về lạnh lẽo, chân mây vắng
Người ấy sang sông đứng ngóng đò

Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng
Trời ơi, người ấy có buồn không?
Có thầm nghĩ tới loài hoa vỡ?
Tựa trái tim phai, tựa máu hồng!

Khi bài thơ "Hai Sắc Hoa Tigôn" vừa cho lên mặt báo đã gây xôn xao trong giới yêu văn chương. Nhiều nhà phê bình đã không ngần ngại cho rằng đây là một kiệt tác. Trong không khí sôi động đó, tòa báo lại nhận thêm được một bài thơ khác cùng tác giả, gởi qua đường bưu điện với đề tựa "Bài Thơ Thứ Nhất." Bài thơ này cũng với những câu thơ buồn đau đầy nước mắt, giải thích mô tả kỹ lưỡng hơn về mối tình dang dở của cặp tình nhân gặp nhau rồi yêu nhau và cuối cùng không biết vì lý do nào đó người đàn ông rời xa, người đàn bà ở lại yêu kỷ niệm cho đến ngày lấy chồng:

Ở lại vườn Thanh có một mình
Tôi yêu gió rụng lúc tàn canh
Yêu trăng lặng lẽ rơi trên áo
Yêu bóng chim xa, nắng lướt mành.

Và một ngày kia tôi phải yêu
Cả chồng tôi nữa, lúc đi theo
Những cô áo đỏ sang nhà khách!

Người con gái đã tưởng rằng, cuộc tình dang dở của mình đã đi vào dĩ vãng. Thời gian và ngăn cách cũng làm đổi thay nơi cố nhân để giúp nàng quên được mối tình xa xưa, lỡ dỡ đó. Nhưng oái oăm thay, người xưa vẫn còn nặng lòng, tưởng nhớ đến nàng, đến chùm hoa Tigôn màu đỏ hình tim kỷ niệm:

Ðang lúc lòng tôi muốn tạm yên
Bỗng ai mang lại cánh hoa tim
Cho tôi ép nốt dòng dư lệ
Rỏ xuống thành thơ khóc chút duyên!

Ðẹp gì một mảnh lòng tan vỡ
Ðã bọc hoa tàn dấu xác xơ!
Tóc úa giết lần đời thiếu phụ
Thì ai trông ngóng chẳng nên chờ.

Khi bài thơ thứ nhất được đưa lên báo, có người thắc mắc tại sao bài thơ "Hai Sắc Hoa Tigôn" lại được gửi đăng báo trước bài "Thơ Thứ Nhất"

Người ta cho rằng, tác giả đã làm bài Thơ Thứ Nhất, than khóc cho mối tình lỡ dở của mình từ lâu nhưng vì một lý do nào đó không gửi đăng báo. Nhưng sau đó, ngẫu nhiên đọc câu truyện ngắn "Hoa Tigôn" của ký giả Thanh Châu, cảm động với câu truyện và nhất là tìm thấy nhiều dữ kiện tương đồng với mối tình ngang trái của chính mình, tác giả đã làm bài thơ "Hai Sắc Hoa Tigôn" rồi gửi ngay cho tòa báo. Chính vì thế "Bài Thơ Thứ Nhất" được phổ biến sau bài "Hai Sắc Hoa Tigôn:

Buồn quá hôm nay xem tiểu thuyết
Thấy ai cũng ví cánh hoa xưa
Nhưng hồng tựa trái tim tan vỡ
Và đỏ như mầu máu thắm pha!

Cũng ở tuổi ngây ngô lúc mới gặp nhau thì làm sao hiểu được ý nghĩa của những tiếng thở dài của người yêu?

Thuở ấy nào tôi đã hiểu gì
Cánh hoa tan tác của sinh ly
Cho nên cười đáp: "Màu hoa trắng
Là chút lòng trong chẳng biết suy!

Sau khi bài thơ thứ nhất được đăng trên báo "Tiểu Thuyết Thứ Bảy," giới văn nghệ càng bàn tán nhiều hơn nữa. Bao nhiêu những tưởng tượng, thêu dệt với những tình tiết lâm ly về hình dạng, thân thế và cả mối tình buồn đau lãng mạn của tác giả được đưa ra báo chí.

Vẫn trong cái không khí xao động, bàn tán lung tung vì 2 bài thơ vừa đăng báo đó, tạp chí "Phụ Nữ Thời Đàm" ở Hà Nội lại nhận được bài thơ " Ðan Áo Cho Chồng" của cùng tác giả qua bưu điện. Bài thơ này cũng vẫn với giọng điệu buồn đau, nhưng có vẻ than van, oán trách thân phận mình nhiều hơn. Nàng mô tả như bị tù tội trong cuộc sống với người chồng không yêu và vẫn mong đợi bóng dáng người xưa:

Tháng ngày miễn cưỡng em đan
Kéo dài một chiếc áo len cho chồng
Như con chim hót trong lồng
Tháng ngày mong đợi ánh hồng năm nao!

Ngoài trời mưa gió xôn xao
Ai đem khóa chết chim vào lồng nghiêm?
Ai đem lễ giáo giam em?
Sống hờ trọn kiếp trong duyên trái đời...

Bài thơ đan áo cho chồng vừa ra mắt thì tòa báo "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" lại qua đường bưu điện nhận được bài thơ thứ tư với đề tựa: "Bài Thơ Cuối Cùng."

Ðúng như đề tựa của nó, sau bài thơ này, làng thơ không bao giờ còn nhận được thêm bài nào nữa, T.T.Kh. hoàn toàn biến mất trên thi đàn! Cũng từ đó trong lịch sử văn thơ tiền chiến phải nhận lấy sự bí mật về một tác giả mà chỉ có vỏn vẹn 4 bài thơ nhưng đã tạo được chỗ đứng rất vững chắc trong nền văn học VN.

Ý tứ của bài thơ cuối cùng hơi khác 3 bài thơ trước. Nó than van, mô tả nhiều hơn về nỗi xót xa của mối tình dang dở nhưng lại đượm đầy giọng trách móc cố nhân, đã vì hư danh mà rao bán bài thơ "Đan Áo" mà nàng đã tặng riêng cho chàng:

Chỉ có ba người được đọc riêng
Bài thơ Đan Áo của chồng em
Bài thơ Đan Áo nay rao bán
Cho khắp người đời thóc mách xem ...

Nàng hờn dỗi:

Từ đây, anh hãy bán thơ anh
Còn để riêng tôi với một mình
Những cánh hoa lòng. Hừ! Đã ghét
Thì đem mà đổi lấy hư vinh!

Nhưng giận thế nào được khi lòng nàng vẫn còn đầy rẫy nhớ thương. Bóng dáng người xưa vẫn luẩn quẩn đâu đây trong tim và trí nhớ nàng:

Tôi biết làm sao được hỡi trời
Giận anh, không nỡ! Nhớ không thôi!
Mưa buồn, mưa hắt trong lòng ướt...
Sợ quá đi, anh..........có một người!

Bài thơ cuối cùng xuất hiện vào giữa năm 1938, trong giới văn chương vẫn không giảm sút những lời bàn tán, thêu dệt về thân thế và cuộc tình buồn bã của tác giả. Đã thế nhiều nhà báo, nhà thơ có tên tuổi đương thời đã đưa ra những chứng cớ để cố nhận người thi sĩ tài năng đầy bí ẩn đó là người yêu của mình!

[Nguyen Hung Kiet]

Những dữ kiện lên quan đến thân thế của TTKh.

Như trên đã đề cập đến cái độc đáo của bài thơ kèm theo ý tứ của một mối tình buồn bã, lãng mạn... thêm vào đó sự bí mật về thân thế thi nhân càng làm cho người ta tò mò muốn biết về tác gỉa. Ðến nay đã gần 70 năm rồi, người ta vẫn phải nhận lấy những điều mù mờ về thân thế và cả những thêu dệt vô căn cứ về người nữ sĩ tài danh đó ! Sau đây là một vài sự kiện đã gây ra những xáo động dư luận trong giới thơ văn. Ðúng hay sai, tưởng tượng hay là một lối tìm nguồn thi hứng của những người làm văn nghệ...Ðến nay vẫn chỉ là những dấu hỏi mù mờ mà thôi!



a.Dư luận với ký gỉa Thanh Châu : Như phần trên đã viết, truyện ngắn Hoa Tigôn của Thanh Châu trên báo Tiểu thuyết thứ bẩy đã là nguyên nhân xuất hiện những bài thơ diễm tình, lãng mạn bất tử của TTKh trong làng thơ tiền chiến.

Nếu xét những diễn tiến cũng như tâm trạng buồn đau của người con gái trong truyện ngắn Hoa Tigôn và trong 4 bài thơ của TTKh, nhất là bài Hai sắc hoa Tigôn, người ta thấy nội dung hai bài gần như giống hệt nhau. Cũng vẻ ngây thơ của người con gái thủa ban đầu gặp gỡ người yêu, cũng bóng dáng người nghệ sĩ làm cho nàng nhớ mãi không quên dưới giàn hoa Tigôn kỷ niệm :

Thủa trước hồn tôi phơi phới qúa

Lòng thơ nguyên vẹn một làn hương

Nhưng nhà nghệ sĩ từ đâu lại

Êm ái trao tôi một vết thương

hay :

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi

Thở dài trong lúc thấy tôi vui

Bảo rằng : hoa giống như tim vỡ

Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi .

Rồi những câu thơ tả người thiếu phụ luôn luôn tưởng nhớ đến cố nhân , phải miễn cưỡng kéo dài cuộc sống nhàm chán bên người chồng luống tuổi mà mình không yêu... Tất cả những dữ kiện đó đã lột tả gần như hòa hợp rất khắng khít với cốt truyện ngắn của Thanh Châu.

Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời

Ái ân lạnh lẽo của chồng tôi

Mà từng thu chết từng thu chết

Vẫn dấu trong tim bóng một người

Chính vì vậy ngay khi mấy bài thơ xuất hiện trên báo chí, ký gỉa Thanh Châu đã khẳng định với dư luận, TTKh chính là người con gái trong căn biệt thự ở ngoại ô Hà nội, là người yêu của ông.Sự xác định này đã quấy lên những xáo trộn nghì ngờ cũng có, tin tưởng cũng có trong làng thơ văn lúc bấy giờ.



b. Dư luận với Nguyễn Bính: Có lẽ Nguyễn Bính cũng bị chinh phục bởi những vần thơ trữ tình, lãng mạn pha cảm giác đau buồn vì khắt khe của lễ giáo, danh dự gia đình của người thiếu phụ hoa Tigôn. Hình ảnh đau xót, lạnh lùng của người đàn bà đã phải chịu đựng suốt cuộc đời với người chồng mà nàng không yêu, nhưng vẫn giữ
nhưng vẫn giữ được tấm lòng son sắt, chung tình với cố nhân làm cho ông cảm động. Nguyễn Bính cũng nhập cuộc với cái xôn xao của làng thơ, ông cho rằng TTKh là ‘’ người tình vườn Thanh’’ xưa cũ của mình !

Theo thi sĩ thì ngày ông còn trẻ, ở lứa tuổi còn thích giang hồ, đi Bắc, về Nam để tìm cảm hứng làm thơ. Có lần gặp buổi trời mưa lớn, ông ghé vào căn nhà trọ một vùng quê ở Thanh Hóa, căn nhà có một thửa vườn rất đẹp và ông gọi là vườn Thanh ( Thanh Hóa ). Cũng nơi đây ông đã gặp gỡ và yêu si một cô gái quay tơ xinh đẹp. Nhưng vì biết mình vẫn còn mang nặng kiếp giang hồ, thi sĩ đã không dám nghĩ đến việc nhân duyên, để rồi lại ra đi theo tiếng gọi của sông nước, tìm thi hứng cho thơ văn.

Rồi nhiều năm sau đó khi có dịp trở lại vườn Thanh, thi sĩ được người lão bộc kể cho nghe một thiên tình hận ! Ngày nhà thơ bỏ ra đi đã làm lở dở mối tình của người thiếu nữ quay tơ, sau đó nàng phải bước sang ngang với một người chồng gìa tuổI, không yêu :

Tơ duyên đến thế thì thôi,

Thế là uổng cả một đời tài hoa

Ðêm đêm bên cạnh chồng già

Và bên cạnh bóng người xa hiện về...

Với thời gian, thi sĩ Nguyễn Bính tưởng rằng đã quên được mối tình hận năm xưa, nhưng khi đọc mấy bài thơ của TTKh đã kéo ông lại với quá khứ ! Nhà thơ tìm thấy mối tình của TTKh mô tả trong mấy bài thơ giống y hệt như mối tình vườn Thanh của mình. Nhất là trong bài thơ thứ nhất tả cảnh cố nhân tiễn ông ra đi rồi trở về vườn Thanh để sống với nỗI cô đơn trong gío lạnh :

Thổi tan âm điệu du dương trước

Và tiễn người đi bến cát xa

Ở lại vườn Thanh có một mình

Tôi yêu gío lạnh lúc tàn canh

Yêu bóng chim xa, nắng lướt mành.

Với cái cảm xúc có được từ hình ảnh đầy thi tứ, buồn thương đó, Nguyễn Bính đã làm một bài thơ khá dài ‘’ Giòng Dư Lệ ‘’ ông đề tặng riêng cho TTKh, người mà ông chắc chắn là cô gái quay tơ đã một lần thi sĩ gặp gỡ, yêu si. Trong bài thơ này ông mô tả tất cả những diễn tiến của cuộc tao ngộ lần đầu gặp nhau cho đến lúc ông xót đau than khóc khi đọc những bài thơ tâm sự của TTKh.

Tuổi nàng năm ấy còn thơ

Còn bao hứa hẹn đợi chờ một mai

Rồi đây bao gío bụi đời

Tôi quên sao được con người vườn Thanh.

Ðể rồi thi sĩ chẳng ngại ngần gì xác quyết TTKh là người yêu vườn Thanh xa xưa của mình :

Chuyện xưa hồ lãng quên rồi,

Bỗng đâu xem được thơ người vườn Thanh

Bao nhiêu oan khổ vì tình

Cớ sao giống hệt chuyện mình ngày xưa?

Phải chăng mình có nên ngờ

Rằng người năm cũ bây giờ là đây ?



c.Dư luận với thi sĩ Thâm Tâm: Với thi sĩ Thâm Tâm ( Nguyễn tuấn Trình, 1917-1948) có những dữ kiện và chứng minh rất hấp dẫn nói đến sự liên hệ tình cảm của ông với TTKh có vẻ như vững trãi hơn và đáng tin tưởng hơn so với ký gỉa Thanh Châu và thi sĩ Nguyễn Bính. Tuy nhiên nếu suy nghĩ kỹ lưỡng ngườI ta cũng không thể coi là hoàn toàn xác thực để cho vào văn học mà không có những dấu chấm hỏi nghi ngờ được !

Dữ kiện đầu tiên từ bút hiệu TTKh đã là một dấu tích thuận lợi cho nhà thi sĩ Thâm Tâm tuyên bố với nhân gian là TTKh người yêu của mình vì đó là sự gán ghép hai tên Thâm Tâm và Khánh , tên của cô gái, người yêu của ông mà thành.

Nhưng Phạm Thanh tác gỉa cuốn Thi Nhân Việt Nam Hiện Ðại lại cho rằng, đó chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên và tưởng tượng vu vơ của Thâm Tâm mà thôi. Thật ra TTKh chẳng phải là người yêu của ông nào cả. Nữ sĩ chính là Trần Thị Khánh (TTKh ), một nữ sinh ở phố Sinh Từ, Hà nội, cô ta yêu tha thiết một thanh niên, nhưng vì bị ép buộc của gia đình phải lấy một người đàn ông khác nhiều tuổi hơn, tên là Nghiêm.. Ðơn giản chỉ có thế mà thôi !

Dư luận lúc đó cũng chẳng biết đúng sai ra sao vì sau khi ’’ Bài thơ cuối cùng’’’ được đăng báo vào giữa năm 1938 , TTKh biệt tích trên thi đàn. Nhưng mãi đến năm 1940 nhà thơ Thâm Tâm mới nhẩy vào để nhận là người yêu của nàng. Ông làm một bài thơ khá dài với đề tựa là ‘’Trả lời của người yêu ‘’ dành tặng riêng cho TTKh, trong đó ông đã gọi tên nữ sĩ là Khánh, một bài thơ rất hay, rất não nùng bằng những câu thơ có tí phiền giận tác gỉa TTKh, người yêu của ông :

Khánh ơi, còn hỏi gì anh

Ái tình đã vỡ, ái tình lại nguyên

Em về đan nốt tơ duyên

Vào tà áo mới đừng tìm mối xưa

Bao nhiêu hạt lệ còn thừa

Dành ngày sau khóc những giờ vị vong !

Hay:

Giờ hình như gió thổi nhiều

Những loài hoa máu đã gieo nốt đời

Tâm hồn nghệ sĩ nổi trôi

Sá chi cái đẹp dưới trời mong manh

Sá chi những chuyện tâm tình

Lòng đau, đau chứa trong bình rượu cay !

Sau đó Thâm Tâm còn viết hai bài thơ khác nữa tặng riêng cho TTKh, bài ‘‘Mầu máu Tigôn’’ và bài ‘’ Dang dở ‘’ , đây là những bài thơ rất hay và rất cảm động của Thâm Tâm trong năm 1940.

Suốt mây mươi năm sau đó nhiều người làm văn hoá vẫn cố tìm tòi thân thế thực của TTKh để xóa đi bóng tối bí mật của người nử sĩ tài năng đó, nhưng những cố gắng đó cũng chẳng đến đâu ! Mãi sau này tờ báo Nhân Dân ra ngày chủ nhật 23 tháng 7 năm 1989, ký gỉa Hoàng Tiến đã đưa ra một dữ kiện khác, trong đó ông ta cùng với hai thi sĩ đương thời là Trần Lê Văn và Tú Sót, cả ba người cho biết đã trực diện nghe nhà thơ Lương Trúc (tên thật là Phạm Quang Hoà, thuộc thế hệ cùng thời và là bạn thân của Thâm Tâm, Nguyễn Bính và Trần Huyền Trân. ) nói về sự liên hệ tình cảm giữa Thâm Tâm và TTKh.

Nhà thơ Lương Trúc cho biết cách đây 4 năm ( 1985 ) ông có gặp TTKh, bà tên thật là Trần thị Khánh, người yêu của Thâm Tâm. Theo ông, Thâm Tâm và cô Khánh yêu nhau nhưng không lấy được nhau, vì danh dự của gia đình cho nên họ hứa với nhau giữ kín mối tình đó. Rồi ngẫu nhiên cô Khánh đọc được truyện ngắn Hoa Tigôn của Thanh Châu trên Tiểu thuyết thứ bẩy số báo tháng 9 năm 1937, cô ta xúc động với tình tiết của câu truyện và làm ra bài thơ Hai sắc hoa tigôn gửi đi đăng báo. Bài thơ đã làm xáo động trong làng thi văn, rồi nàng gửi thêm Bài thơ thứ nhất với mục đính giải thích cho bài thơ Hai sắc hoa Tigôn.

Ngoài ra TTKh còn viết tặng riêng cho Thâm Tâm bài thơ Ðan áo cho chồng. Thâm Tâm cảm động với ý tứ bài thơ và nhất là muốn chứng minh với dư luận đang ồn ào, TTKh chính là người yêu của mình, ông đã gửi bài thơ ‘’ Ðan áo’’ đến tâp san Phụ nữ thời đàm để phổ biến.

TTKh không vừa ý với hành động đó của Thâm Tâm, vì thế cô ta viết một bài thơ khác lấy tên là Bài thơ cuối cùng, nói lên sự hờn trách người yêu đã vì hư danh mà đem quảng bá bài thơ mà nàng tặng riêng cho ông ra cho nhân gian biết. Nhưng trong những câu thơ hờn trách đó nàng vẫn không dấu được lòng yêu thương cố nhân :

Tôi biết làm sao được hỡi trời

Giận anh không nỡ ! Nhớ không thôi

Mưa buồn, mưa hắt trong lòng uớt...

Sợ qúa đi anh...Có một người !

Dù với lời xác nhận của nhà thơ lão thành Lương Trúc nhưng vẫn chưa thật sự làm thỏa mãn dư luận được vì trong đó vẫn còn rất nhiều điểm mù mờ về thân thế, tên tuổi... của người nữ thi sĩ bí mật đó !



d. Khám phá mới nhất về TTKh:

Gần đây nhất, vào năm 1994 trong một tài liệu không lưu tên tác gỉa đã tiết lộ một tin tức mới nhất, được coi là đầy đủ nhất về thân thế của TTKh. Nhưng có lẽ người ta vẫn cần thời gian để xác nhận mức độ xác thực của tiết lộ này. Theo tài liệu cho biết một người đàn bà dấu tên D.T.L. đã cho nhà văn Thế Nhật biết như sau:

Bốn chữ TTKh có ý nghĩa như sau :

-Chữ T đầu tiên là TRẦN, là tên họ của nữ thi sĩ Trần thị Chung tác gỉa của bốn bài thơ bất tử đó, nhưng thường gọi là Trần thị Vân Chung, bà sinh ngày 25 tháng 8 năm 1919 tại thị xã Thanh Hóa, nhưng trưởng thành ở Hà nội trong một gia đình quan lại. Bà Vân Chung hay là TTKh có một người anh cả, hai người em gái và một người em trai út. Năm 1934 qua mối mai của gia đình bà kết hôn với luật sư Lê Ngọc Chấn của VNCH, sau năm 1975 ông Chấn bị chết trong trại cải tạo.

Hiện nay bà cùng con cái sống ở một thị xã nhỏ miền nam nước Pháp, bà vẫn tiếp tục viết văn làm thơ với nhiều bút hiệu khác nhau như Vân Nương, Tơ Sương..v..v..

-Chữ T thứ hai, có nghĩa là Thanh, để chỉ tên ký gỉa Thanh Châu, tác gỉa truyện ngắn ‘’Hoa Tigôn’’. Cốt truyện đã mang đến cho bà sự cảm xúc tột cùng với mối tình đầy lãng mạn, chung thủy, đã cho bà thi hứng để làm được những bài thơ tuyệt vời mang đầy cảm giác giận hờn, thương đau và cao thượng .

-Chữ Kh có nghĩa là khóc! Bà khóc thay cho mối tình dang dở với những trái ngang làm cho người thiếu phụ phải sống trọn cuộc đời với người chồng mà mình không yêu nhưng cũng không thể quên được người tình xưa cũ của mình.

Nếu tiết lộ trong tài liệu này là đúng thì tất cả những sự kiện liên quan đến tên tuổi, thân thế của TTKh trong nhiều thập niên qua, cũng như những thêu dệt lâm ly, trữ tình của ký gỉa Thanh Châu, thi sĩ Nguyễn Bính, Thanh Tâm và cả thi sĩ J. Leiba chỉ còn là những tưởng tượng vu vơ, mà những người làm văn nghệ cần đến nó để dìm mình vào thế giới mộng ảo cho việc tìm cảm hứng để sáng tác mà thôi.


Kết luận:

Bản chất của thơ văn là tưởng tượng và hư cấu. Khi bước vào thơ văn để thưởng thức cái hay, cái cảm của một áng văn, một bài thơ... Người ta phải biết trải rộng tâm hồn mình ra tiếp nhận những cảm xúc đưa đến từ bài thơ, bản văn đó. Ðiều đó có nghĩa là người ta phải sống và hoà nhập vào nội dung của tác phẩm, phải biết vui buồn, đau khổ hay hoan lạc, giận hờn với những hoàn cảnh éo le của nhân vật trong tác phẩm. Có được những cái đó trong khi thưởng thức thì coi là ‘’ Ðạt’’ vậy ! Người ta cần biết thân thế hay cuộc đời riêng tư của tác gỉa để làm gì ?Ðôi khi sự tìm tòi, tò mò đó chẳng có lợi ích gì cho cái thú thưởng lãm của người đọc mà còn mang đến cho người đọc có cái nhìn sai lệch vì chủ quan, thành kiến với cá nhân tác gỉa nữa.

Với cái quan niệm đó, người ta nên nghĩ rằng bốn bài thơ của TTKh đã quá đủ để làm cho người đọc ngẩn ngơ vì cái hay, cái xúc tích biết bao nhiêu cảm giác đau buồn, thương nhớ, giận hờn... đôi lúc đã làm người đọc phải lịm người mà nước mắt ướt mi...Như vậy là đủ rồi ! Chúng ta cần gì phải thắc mắc TTKh là ai làm gì nhỉ ? Nàng là cô nữ sinh Trần thị Khánh ở phố Sinh Từ, Hà Nội. Nàng là Trần vân Chung hay Trần thị Vân Chung cô gái đất Thanh hoá... Nàng là ai cũng thế mà thôi! Ðiều quan trọng mà chúng ta biết rất rõ, những bài thơ của TTKh là những bài thơ rất hay, sẽ mãi mãi bất tử trong thi đàn VN. Thế là đủ rồi !

Cũng nhân tiện trong bài viết có lẽ chúng ta cũng nên biết sơ qua về loài hoa Tigôn mà nó đã là đề tựa cho bốn bài thơ của TTKh ra đời. Hoa Tigôn là một loại hoa leo, có hai loại, loại cho ra hoa mầu trắng và loại cho ra hoa mầu đỏ hay hồng tươi, có thể mọc ở toàn cõi VN. Lá Tigôn mầu xanh, hình tim như lá trầu nhưng nhỏ cỡ 3 ngón tay. Hoa Tigôn nhỏ bằng đầu chiếc đũa ăn cơm, mọc thành chùm, hoa tigôn có 5 cánh hình trái tim, hai cánh nhỏ ở trong và 3 cánh lớn hơn chụm vào nhau bao ở ngoài. Khi gặp gió hay mưa hoa rụng từ cuống hoa, rơi xuống đất nhưng vẫn còn nguyên cả bông hoa chứ cánh hoa không tách rờI ra tơi tả như TTKh mô tả trong thơ của bà:

Thủa đó nào tôi đã hiểu gì

Cánh hoa tan tác của sinh ly !

Lưu An
( Thụy Sĩ, August 2003 )

[nguyen manh quoc]

... các bạn có quên hay chưa nhắc đến.. Vũ hoàng Chương.../. nmq

[ForexNews]

... các bạn có quên hay chưa nhắc đến.. Vũ hoàng Chương.../. nmq

Thưa Bác làm sao quên được Vũ hoàng Chương, cây cổ thụ mà. Riêng bài Hoàng hạc Lâu cuả Thôi Hiệu mà VHC dịch thật tuyệt vời..chúng ta sẽ nói sau về VHC nhé.

[ForexNews]

Hoàng Hạc Lâu.

Hạc vàng ai cưỡi đi đâu?
Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ
Hạc vàng đi mất từ xưa
Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay
Hán Dương sông tạnh cây bày
Bãi xa Anh Vũ xanh dầy cỏ non
Quê hương khuất bóng hoàng hôn
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai
Bản dịch của Tản Đà


Xưa cánh hạc bay vút bóng người
Nay Lầu Hoàng Hạc chút thơm rơi
Vàng tung cánh hạc, bay bay mãi
Trắng một mầu mây, vạn vạn đời
Cây bến Hán Dương còn nắng chiếu
Cỏ bờ Anh Vũ chẳng ai chơi
Gần xa chiều xuống, đâu quê quán?
Đừng giục cơn sầu nữa sóng ơi!
Bản dịch của
Vũ hoàng Chương




Ngô Tất Tố
Người xưa cưỡi hạc đã cao bay
Lầu hạc còn suông với chốn này
Một vắng hạc vàng xa lánh hẳn
Nghìn năm mây bạc vẩn vơ bay
Vàng gieo bến Hán, ngàn cây hửng
Xanh ngát châu Anh, lớp cỏ dầy
Hoàng hôn về đó quê đâu tá?
Khói sóng trên sông nảo dạ người.
Bản dịch của Trần Trọng Kim

Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ
Thử địa không dư Hoàng hạc lâu
Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản
Bạch vân thiên tải không du du
Tỉnh xuyên lịch lịch Hán Dương thụ
Phương thảo thê thê Anh vũ châu
Nhật mộ hương quan hà xứ thị
Yên ba giang thượng sử nhân sầu
Bản chính cuả Thôi Hiệu

Bài này có cả mấy chục bản dịch. Tuy vậy hai câu thơ câu cuối "Nhật mộ hương quan hà xứ thị Yên ba giang thượng sử nhân sầu" là hai câu hay nhất và quan trọng nhất cuả bài thơ để mô tả tâm hồn cuả chính mình thì hầu như chưa ai dịch đạt được ý cuả tác giả về nỗi buồn man mác cuả lữ khách xa quê nhà... Đây chỉ là thiển ý cuả tôi thôi, mời các bác cho ý kiến, cũng như thích bài dịch cuả ai?

[Vân Nương]

Thưa Bác làm sao quên được Vũ hoàng Chương, cây cổ thụ mà. Riêng bài Hoàng hạc Lâu cuả Thôi Hiệu mà VHC dịch thật tuyệt vời..chúng ta sẽ nói sau về VHC nhé.

Cuộc du ngoạn trên dòng sông văn thơ, càng về khuya trời càng trong, trăng càng sáng, rượu càng nồng... Chúng ta sẽ nhắc đến các cuộc du ngoạn cuả Tô Đông Pha trên dòng Xích Bích, cuả Đông Hồ trên Đông Hồ, tình sử Vũ Hoàng Chương với nàng "Tố".v.v.
Hứng càng cao, tình càng thắm khi thấy các văn nhân đang đợi chờ chia sẻ...
Qủa đúng là
"Thơ chưa bàn tiên tục, nhớ thơ muốn nhắc nhau ngâm
Rượu chưa luận thánh hiền, có rượu cứ khuyên nhau rót"
(Trích phú Đông Hồ)

[ForexNews]

Hoàng Hạc Lâu


107495-medium_VHNT-VuHoangChuong
Chân dung thi sĩ Vũ Hoàng Chương. (Hình: Tài liệu)
107495-medium_VHNT-VuHoangChuong-02
Thủ bút bản dịch ‘Hoàng Hạc Lâu’ của Vũ Hoàng Chương. (Hình: Tài liệu)

Quỳnh Giao
Sinh tiền, Vũ Hoàng Chương là thày dạy Việt văn của Cung Tiến. Ông sinh năm 1916, trước người nhạc sĩ tên tuổi này 22 năm. Nhưng với thói quen khoáng đạt của một nhà thơ, ông không hề câu nệ, vẫn coi Cung Tiến như người bạn vong niên hơn là một đứa học trò.

Có lần ông nói đùa. Rằng Cung Tiến phổ thơ biết bao người mà chưa từng phổ thơ Vũ Hoàng Chương! Cung Tiến không quên điều ấy nhưng biến cố 1975 đã ụp trên cả nước và người nhạc sĩ thì lưu vong ra ngoài, còn nhà thơ kẹt lại ở bên trong với những Mai Thảo, Phạm Ðình Chương, Thanh Tâm Tuyền, Phạm Xuân Ninh, Phan Lạc Phúc, v.v....

Trong nỗi bi phẫn về cảnh bạn bè tán lạc, Vũ Hoàng Chương đã cảm dịch bài thơ Hoàng Hạc Lâu nổi tiếng của Thôi Hiệu, rồi nhờ bạn bè chuyển được ra ngoài, đến tay Cung Tiến khi ấy còn ở Canberra bên Úc... Thôi Hiệu là nhà thơ khét tiếng thời Thịnh Ðường vào đầu thế kỷ thứ tám. Bài thơ của ông khiến một người như Lý Bạch còn nghẹn lời không dám viết về lầu Hoàng Hạc nữa và được Kim Thánh Thán ngợi ca là “bút pháp tuyệt kỳ, tác phẩm đệ nhất cổ kim trong thơ Luật”.

Ðấy cũng là bài được người mình dịch sang Việt ngữ nhiều nhất. Có người đếm ra hơn bốn trăm bản dịch khác nhau, từ Tản Ðà, Ngô Tất Tố đến Trần Trọng Kim, Trần Trọng San, Nguyễn Ðức Hiển, v.v... Với Cung Tiến và nhiều bằng hữu thì bài cảm dịch của Vũ Hoàng Chương là một sự tuyệt mỹ vì tâm cảnh mọi người vào lúc đó.

Từ bên ngoài, nhận được bản dịch, Cung Tiến nhớ thầy, nhớ bạn và nhớ lại cung cảnh xa xưa nên đã xuất thần phổ nhạc rất nhanh và tìm cách gửi về ngay năm sau. Nhưng không kịp nữa. Vũ Hoàng Chương bị cầm tù và bị kiệt sức mới được thả ra và tạ thế sau đó năm ngày nên không bao giờ được nghe ca khúc này. Bây giờ nhớ lại thì xin ghi bài cảm dịch của ông để chúng ta khỏi quên và cùng thưởng thức:

“Xưa hạc vàng bay vút bóng người
Ðây lầu Hoàng Hạc chút thơm rơi
Vàng tung cánh hạc đi đi mãi
Trắng một màu mây vạn vạn đời
Cây bến Hán Dương còn nắng chiếu
Cỏ bờ Anh Vũ chẳng ai chơi
Gần xa chiều xuống nào quê quán
Ðừng giục cơn sầu nữa, sóng ơi...”

Khi còn sống, ông Nguyễn Ðức Hiển tại Houston Texas cho rằng bản dịch Vũ Hoàng Chương “còn hay hơn nguyên bản, mà nguyên bản vốn đã hay tót vời”. Ông Hiển có thể nói không ngoa vì bản thân đã dịch đi dịch lại mười mấy lần bài thơ của Thôi Hiệu! Ông còn dụng công so sánh hai câu thực của nguyên bản, gồm sáu thanh trắc liên tiếp:

“Hoàng Hạc nhất khứ bất phục phản
Bạch vân thiên tải không du du”

Với câu “thực” do Vũ Hoàng Chương để lại mà ông cho là ảo diệu hơn:
“Vàng tung cánh hạc đi đi mãi
Trắng một màu mây vạn vạn đời...”

Khi đọc lại, làm sao mình không ngậm ngùi với những chữ tuyệt diệu như “vút” bóng người, hay chút “thơm” rơi...? Và câu kết, “Ðừng giục cơn sầu nữa, sóng ơi!”, nghe thê thiết hơn vần lục bát của Tản Ðà:
“Quê hương khuất bóng hoàng hôn,
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai!”

Cung Tiến đưa Hoàng Hạc Lâu vào nhạc với phần hòa âm soạn cho dương cầm và viết trên cung Ré giáng Trưởng, nhịp 4/4 chậm rãi tha thiết - andantino - và ý nhị. Piano mở đầu bằng hai ô nhịp, hai mesures, viết lối Arpège chùm hai nốt, thánh thót, êm đềm. Rồi lời ca cất lên bồi hồi day dứt như một truyện kể, mà dùng phép tả cảnh để tả tình:
“Xưa hạc vàng bay vút bóng người...
Ðây lầu Hoàng Hạc chút (ứ ư ) thơm rơi...”

Ðàn piano lại rải, nghe như tiếng chim hót, và cứ thế ca khúc dẫn người nghe vào một bức tranh cổ, với cánh hạc vàng ẩn hiện sau vầng mây bạc có nắng chiếu, có cây bến Hán Dương u buồn và cỏ bờ Anh Vũ vắng vẻ, chẳng còn ai chơi...
Ðoạn nhạc chuyển tiếp nỉ non đan lượn những ngậm ngùi rồi chợt mở ra tâm sự kẻ tư hương, nhớ quê, nhớ bạn...
“Gần xa chiều xuống nào quê quán
Ðừng giục cơn sầu nữa (ư ứ), sóng (à à) ơi...”

Rồi đàn lại buông arpège hai nốt nhẹ nhàng, lãng đãng chìm khuất, mơ hồ như cánh hạc vàng tan trong khói sóng...
Toàn bài, Cung Tiến dùng âm giai ngũ cung đầy chất Ðông phương với nét nhạc thanh thản, nhuốm vẻ Lão Trang và phảng phất giai điệu Claude Debussy trong bài “Clair de Lune”. Cung Tiến rất chuộng Debussy khi nhạc sĩ người Pháp này khám phá nhạc Á Ðông vào đầu thế kỷ trước. Debussy cũng dùng hợp âm ngũ cung và cũng lấy “Arpège” rải tay trái và đưa ra một hợp âm lạ tai mà hài hòa êm ái....

Bài “Hoàng Hạc Lâu” là viên ngọc quý của thơ Ðường. Bản dịch Vũ Hoàng Chương là bài chuyển ngữ mang tâm sự của một thi hào trong hoàn cảnh bi đát của đất nước. Ca khúc Cung Tiến là sự kết hợp lạ kỳ của tình cảm và nhạc thuật để nối liền ngần ấy nét đẹp của thơ, của nhạc. Ðiều hơi tiếc là ít người biết hoặc trình bày ca khúc trác tuyệt này để đời sau còn nhớ Vũ Hoàng Chương và dòng nhạc quý phái của miền Nam chúng ta khi mình đã mất hết...
Lần cuối mà miền Nam có buổi sinh hoạt để vinh danh Vũ Hoàng Chương là vào Tháng Ba năm 1975, tại phòng trà của Khánh Ly, do Mai Thảo và Thanh Tâm Tuyền tổ chức. Ðã 35 năm tròn rồi. Sau đó là cảnh chia ly tan tác. “Vàng tung cánh hạc”... như ánh chớp chợt lóe rồi vụt tắt.


Nhận được bài viết của anh Quỳnh Trần, cựu GS Lý Hóa, bài thơ của Thôi Hiệu, cùng bài viết về Vũ Hoàng Cbương. Tôi xin đăng lại để các bạn cùng đọc. Một lúc nào đó, trong một trạng huồng nào đó tư nhiên mỉnh nghĩ lại bạn bè. Bài thơ thật cảm xúc.

VHKT


黃鶴樓 Hoàng Hạc Lầu:
昔人已乘黃鶴去， Tích nhân dĩ thừa Hoàng Hạc khứ,
此地空餘黃鶴樓。 Thử địa không dư Hoàng Hạc Lâu.
黃鶴一去不復返， Hoàng hạc bất khứ bất phục phản,

白雲千載空悠悠。 Bạch vân thiên tải không du du.
晴川歷歷漢陽樹， Tình xuyên lịch lịch Hán dương thụ,
芳草萋萋鸚鵡洲。 Phương thảo thê thê Anh Vũ châu.
日暮鄉關何處是， Nhật mộ hương quan hà xứ thị?
煙波江上使人愁。 Yên ba giang thượng sử nhân sầu.
Tác giả: 崔顥 Thôi Hiệu (Hạo)



Hạc vàng ai cưỡi đi đâu,
Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ.

Hạc vàng đi mất từ xưa,
Nghìn năm, mây trắng bây giờ còn bay.
Hán dương sông lạnh, cây bầy
Bãi xa Anh Vũ xanh đầy cỏ non.
Quê hương khuất bóng hoàng hôn,
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai !
Tản Đà