Nghe Chuyện Hà Nội

[Nguyễn Mạnh Quốc]

Xin phúc đáp ngay câu hỏi về trường Nữ ở Hanoi.
Trường nữ tiểu học đầu tiên là trường hàng Cót, directrice là bà giáo Phạm thị Thục Oanh. 1936; hàng Cót chia hai, Trung học qua Đồng Khánh, tiểu học ở lại.
1943-40 (?) thì trường mở rộng tầm vì đông học sinh, trường hàng Cót được dành cho nữ sinh tiểu học. Công sự ở đuờng Đồng Khánh , phố Đồng Khánh, trước cửa rạp chiếu bóng Majestic mà trước đây là trại lính khố xanh
- 1945 (?)... cách mạng giải thể lính khố xanh thi nơi đây trở thành bộ Quốc Phòng VNDCCH, và trú đóng Vệ quốc quân( Trung đoàn Thủ đô).
1947. Pháp trở lại chiếm cứ Hà nội, lại trở thành chỗ trú đóng đoàn quân Viễn chinh..
1948.. Trả lại cho VN và trở thành trung học Nam Nguyễn Trãi, còn nữ thì được chuyển về phố hàng Vôi kể từ 1949 sau khi tu bổ xong.

Đối với mấy tấm hình mà t/v có đặt câu hỏi.. nmq giò này chỉ nhìn ra lơ mw.. hàng Đao, cầu Gỗ, Trường Thi, hàng Trống, Lý thái Tổ Quán nước terraste Taverne Royale.. Bưu điện.. Goddard.. Tràng tiền... còn thì (a dao mơ ) mất rồi.
Một vài bạn VN mới du lich qua thăm, mô tả hồ Hoàn kiếm ngày nay giống như tô mì Quảng lõng bõng nước... hành hẹ chung quanh tô màu cho hào nhoáng.. kinh nmq

[Pleiku]

Một sân vận động nằm cách không xa Cột cờ Hà Nội

Văn Miếu - Quốc Tử Giám

Viện Đại học Hà Nội

Toàn cảnh khu vực trung tâm

Đường Cái Quan và Nhà ga Hà Nội (giữa ảnh).

Khu vực Nhà thờ Lớn và phố cổ

Toàn cảnh khu vực phố cổ Hà Nội

Phố Paul Bert (Tràng Tiền) và Nhà hát Lớn

[Pleiku]

Khu phố cổ đón Tết

Gánh hoa sen

Tết Trung thu ở khu phố cổ

Phở gánh.

Gánh cốm rong

Chợ Đồng Xuân.

Phố Hàng Bạc

Phố Hàng Buồm.

[Pleiku]

Hà Nội Trước 1975

Đường phố Hà Nội. Thiên đường XHCN trông quá thảm.

Trẻ em tụ tập trên vỉa hè.

Hồ Hoàn Kiếm biến thành nơi ngủ trưa và tắm giặt, thậm chí còn đánh bắt cá nữa. Cụ Rùa không những bị nhức đầu mà còn bị nạn đói nữa.....

Giấc ngủ trưa bên bờ hồ Hoàn Kiếm

Người ngủ, người ngồi nghỉ, người khác thì bơi lội dưới hồ

Hà Nội 1990

Mười lăm năm sau khi "giải phóng" Miền Nam trên đường phố mới thấy xuất hiện những chiếc xe gắn máy và một chút sức sống. Thật là mỉa mai thằng nghèo rớt mùng tơi lại đi giải phóng cho thằng giàu....

Nhờ sự thành công của Đổi Mới (hay ăn cướp), đời sống của người dân Thủ đô Hà Nội vào năm 1990 đã thay đổi rất nhiều so với trước đó vài năm.

Những ngày giápTết, vẻ đông vui nhộn nhịp tràn ngập khắp các ngả đường

Đường Nguyễn Hữu Huân, đoạn chạy qua Cung thiếu nhi Hà Nội.

Xe máy cũng bắt đầu phổ biến, dù mỗi chiếc xe vào thời kỳ này là cả một gia tài

[Pleiku]

Không biết vào thời điểm nầy Sư Huynh đã nhập môn chưa. Nếu đã nhập môn rồi thì còn một chút gì để nhớ, để thương....:o

[Nguyễn Mạnh Quốc]

Xin cảm ơn t/v Pleiku (Phố núi tây nguyên ).
Năm 1952... những bạn bè cũ rồi còn những ai để cùng ngậm ngùi cho số phận tha hương.
năm nay bắt đầu vào các chiến dịch to lớn ở Trung du và nhất là về Tây Bắc. Bên Quân Y Pháp chủ chương thành lập ngành QYVN, trụ sở ở đâu đường Carreaux(Lý thường Kiệt). Một số các anh em sang bên QYVN ,(động viên và tình nguyện) vừa học vừa có cấp bậc cao (trung uý) gọi đùa là quan to súng dài !!. Còn nmq cũng là năm thứ Ba, được hoãn dịch lại là nhà con một). Khi thầy Huard, gọi lên văn phòng nói truyện... thày cho biết bên QYPhap... có ý định tuyển sinh sang làm việc cho bệnh viện De Lanessan, nhưng vẫn có thời gian học, nmq thuận ý tốt của thày, trong đám này có tất cả sáu (6) người, cộng với các Infirmieres có bằng Tú tài II.. được gởi qua DHHanoi cập nhật về academics. Tuy nhiên lúc cấp chứng chỉ chỉ còn có 10 người trúng cách, nhờ đó mà khi nmq được gia đình ông bà Bernard đưa qua Pháp.. sự học trở nên dễ dàng cho nmq hơn. ./. nmq

Những tấm hình của 3D về Hà nội rất là sai lệch, phản cảm,thiếu trung thực.. không nên dùng cho việc quảng cáo Hà nội ngày xưa. Trước đây, nmq có một lần đã phê bình những sai sót này ./. nmq

[Vân Nương]

Các góp ý vừa qua bác NMQ và một số T/V đã nói về Địa Linh của Thăng Long. Nay Vân xin góp ý về Nhân Kiệt cuả đất Bắc Hà :
Văn Hào CHU MẠNH TRINHmà chúng ta đã được học văn chương cuả cu vào các năm đệ tứ và đệ nhị ngày xưa.

Chu Mạnh Trinh 朱孟楨 (1862-1905) tên chữ là Cán Thần, tên hiệu là Trúc Vân, người làng Phú Thị, phủ Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên. Đậu tiến sỹ triều Thành Thái (1892). Làm quan qua các chức: tri phủ Lý Nhân, rồi án sát Thái Nguyên, án sát Hưng Yên, tổng cộng 10 năm (1893-1903). Sau đó cáo quan về làng, hai năm sau thì mất ở tuổi 44. Chu Mạnh Trinh có cốt cách một nhà Nho tài tử. Ông làm quan, nhưng chính sự Pháp thuộc thời ấy nước mất dân cùng, bất công đầy rẫy, không cho phép ông thi thố hoài bão nước giàu dân mạnh, ông trở thành vị quan thích thi ca và ngao du sơn thủy, xây dựng đình chùa, làm thơ vịnh truyện. Hành trạng ấy người khen kẻ chê. Khen là khen ông thanh khiết, thanh đạm, không về hùa với bọn thống trị, khéo léo giúp dân. Cùng với năm tháng, người dân hiểu và trân trọng nhân cách Chu Mạnh Trinh. Góp vào sự minh chứng cho danh giá tâm hồn ông có vai trò của thơ văn ông. Qua thơ văn mà người ta hiểu nỗi lòng ông, hiểu tình thế của ông trong bức tranh thời thế. Tác phẩm Chu Mạnh Trinh không nhiều, nhưng cũng nhiều loại Nôm, Hán, thơ, văn... Có những bài nổi tiếng. Văn xuôi chữ Hán, ông có bài giới thiệu truyện Kiều mang nhiều kiến giải sâu sắc, tinh tế, cảm động về thân phận cô Kiều. Ông có cái nhìn tiến bộ, giàu nhân ái, cùng với Nguyễn Du, Chu Mạnh Trinh bênh vực và đề cao phẩm hạnh Kiều. Sau bài giới thiệu ông có bài Tổng vịnh Kiều Sắc tài chi lắm để làm gương và hai mươi bài vịnh hai mươi chặng của đời Kiều. Chu Mạnh Trinh thấy ở Kiều thân phận và nỗi lòng của chính mình Đoạn trường nợ lắm phải đền xong. Biết bao điều ông đã giãi bày ký thác:

Sa chân trót đã xuống thuyền buôn
Cả giận xui nên khó nghĩ khôn.
Kiều sa chân hay ông sa chân.
Mẫu đơn vùi dập cơn mưa gió
Cái nợ yên hoa khéo đọa đày.

mà phẩm chất lại trong sáng cao cả. Ấy là Mỵ Châu Tình chàng dù nặng, nghĩa cha sâu!

Ôm ấp oan kia đến tận đâu. Nỗi oan tiền sử còn tê tái đến bây giờ. Câu thơ kết vịnh đền:
Cổ Loa lấy cảnh nói tình rất xao xác dư ba.

Cung miếu triều xưa đây vắng ngắt.
Trăng mờ khắc khoải cuốc kêu thâu

(Bản dịch Nguyễn Tường Phượng)

Hồn thơ Chu Mạnh Trinh thanh tao tinh tế, ông thiên về nội tâm cá thể hơn là hiện thực xã hội. Đọc thơ ông cũng cần một sự lắng đọng, cảm thông, lắng nghe cho kỳ được một nỗi u hoài dăng mắc trong câu thơ. Chức Nữ hỏi Ngưu Lang trong phút giây chia biệt:

Ly biệt tình trường chàng chớ oán
Thu sau thiếp đợi bến đò nao ?
(Vũ Quần Phương dịch)

Khuyên chàng đừng oán sầu nhưng phận mình trôi giạt chưa biết ra sao, điều ấy thơ không nói thẳng nhưng lại được gợi lên từ tình thế tâm trạng.

Về Chùa Hương, Chu Mạnh Trinh viết tới ba bài, đều đặc sắc. Được biết nhiều nhất là bài Phong cảnh chùa Hương viết theo thể ca trù. Thơ tả cảnh như chạm khắc thận trọng từng nét.
Cả bài cảm xúc liền mạch mà trích ra từng ý lại có cái đẹp độc lập, rất tài tình:

Thỏ thẻ rừng mai chim cúng trái
Lửng lơ khe yến cá nghe kinh.

Chu Mạnh Trinh yêu cảnh một cách thân tình tài tử. Bùi Dị, một nhà thơ cùng thời, thấy cảnh đẹp xúc động Chắp tay tạ trời đất! Non nước hẳn dài lâu, biết bao nghiêm cẩn thành kính. Chu Mạnh Trinh đáp lại chỉ một chữ yêu: Càng trông phong cảnh càng yêu. Yêu nên ông đã làm cho cảnh đẹp thêm bằng thơ và bằng các công trình xây dựng. Ông đã vẽ kiểu, đứng ra chủ trì xây dựng chùa Thiên Trù (Hương Tích), đền Chử Đồng Tử ở Đa Hoà và đền Hóa ở Dạ Trạch (Châu Giang, Hưng Yên).

(Còn tiếp)

[Vân Nương]

Tài hoa Chu Mạnh Trinh
(Báo Văn Nghệ Trẻ)
(Nhân kỷ niệm 100 năm ngày mất của Chu Mạnh Trinh: 1905-2005)

Ông sống ở nửa cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX (1862-1905), những năm đất nước đầy biến động. Ông được coi là một nhà thơ tài hoa đương thời. Hành trang của họ Chu có chút gì đó khác đời. Ông là con một nhà dòng dõi. Cha ông là Chu Đức Tĩnh, làm quan Ngự sử triều Tự Đức. Lớn lên, vốn thông minh dĩnh ngộ, ông được cha cho thụ học trường Nam Ngư, do cụ Phó Bảng Phạm Hi Lương ngồi dạy, vốn là trường có tiếng ở Hà Nội.

Năm 19 tuổi, Chu Mạnh Trinh lều chõng đi thi, và đỗ ngay tú tài. Sáu năm sau, khoa thi năm Bính Tuất (1886), ông đỗ đầu khoa thi Hương (Giải Nguyên)... Khoa thi Hội năm Nhâm Thìn (1892), ông đậu tiến sĩ... Nhà Nguyễn thời kỳ này đã suy vi. Đất nước đã bị thực dân Pháp đô hộ. Vua chỉ là bù nhìn. Nguyễn Khuyến lui về ở ẩn, đã chua chát thở than:

Vua chèo còn chẳng ra gì
Quan chèo bôi nhọ khác chi thằng hề.

Thời Chu Mạnh Trinh làm quan, thuộc thời vua Đồng Khánh, một ông vua do Pháp dựng lên, sau một hồi biến động ở kinh thành Huế. Đất nước còn đang sôi sục với phong trào Cần Vương. ở quê ông, làng Phú Thị, huyện Đông Yên (nay thuộc Khoái Châu – Hưng Yên), lúc này đang có cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy của Nguyễn Thiện Thuật tức Tán Thuật, chống lại quân Pháp, ngay tại đất đồng bằng...

Là con nhà một vị đại nho, cha ông đặt tên chữ là Cán Thần, hẳn mong ông là một bề tôi năng nổ, phò vua giúp nước. Ông còn một tên hiệu nữa là Trúc Vân, cái tên nghiêng về sự thanh cao, trốn đời, thích làm quan với thiên nhiên...

Thi cử như vậy thật là xuông xẻ... Ba mươi tuổi đã là ông nghè, nổi tiếng hay chữ... Đường làm quan cũng hanh thông. Thường thì, xuất chính, đầu tiên chỉ được bổ tri huyện. Nhưng Chu Mạnh Trinh, được bổ ngay làm tri phủ Hà Nam. Sau đó thăng án sát Thái Nguyên, rồi chuyển sang làm án sát Hưng Yên... Ông là người nhập cuộc với thời thế, cũng thường bị thế nhân dị nghị... Làm quan ngay ở đất nóng, có cuộc khởi nghĩa Tán Thuận; có người cho rằng, ông cũng liên can đến chuyện xử án những người yêu nước, vì ông là quan án sát... Chuyện càng rầy rà, khi cha ông là Chu Đức Tĩnh, vốn là bạn cũ của viên quan khá đắc lực và được Pháp tin cậy là Hoàng Cao Khải... Nhưng cũng có người cho rằng, tuy làm quan án ở đất Bãi Sậy, nhưng ông cũng đã một, đôi lần, làm ngơ và tha chết cho một số nghĩa quân... Chu Mạnh Trinh là một người đa tài. Ngoài tài thơ, ông còn là một nhà kiến trúc. Ngôi đền Đa Hoà, quê ông, chính do ông thiết kế, và đứng ra vận động xây dựng, và chính ông cũng là người thiết kế chùa Thiên Trù (chùa Trò) ở khu danh thắng Hương Tích. Việc xây đền Tiên Dung – Chử Đồng Tử ở Đa Hoà, cũng khá tốn kém. Ông bổ theo xuất đinh mỗi người năm quan... Số tiền này không phải là nhỏ với các gia đình trung nông, huống hồ là những người nghèo khó ở làng... Và thế là, chính dân địa phương cũng không thích ông lắm... Rồi chuyện cuộc thi thơ Vịnh Kiều do Lê Hoan tổ chức ở Hưng Yên nữa. Giai thoại kể rằng trong bài vịnh Sở khanh của ông có câu:

Làng nho người cũng coi ra vẻ,
Tổ bợm ai ngờ mắc phải tay.

Cụ Yên Đổ làm giám khảo, phê:

Rằng hay thì thật là hay
Nho đối với bợm lão này không ưa...

Bởi thế mà sau này Chu Mạnh Trinh, tết đến đã biếu quan Tam Nguyên một chậu hoa trà, có ý chơi chua lại... Nhưng cụ Nguyễn Khuyến đâu phải là tay xoàng... Cụ đã viết bài Tạ người cho hoa trà cũng khá độc đáo, trong đó có câu:

Da mồi tóc bạc, ta già nhỉ ?
Áo tía da mồi, bác đấy a ?
Mưa nhỏ những kinh phường xỏ lá
Gió to luống sợ lúc rơi cà...

Thế là họ Chu lại dính cả vào chuyện, ở trong làng thơ cũng không trọng già, không đàng hoàng... nhưng cũng có người cho rằng chuyện tặng hoa trà này là người ta suy diễn cho ông, thực ra cái tết Nguyễn Khuyến được tặng hoa trà (1905) thì ông đã bị bạo bệnh và mất (sách đã dẫn)...

Còn về thơ thì dù ai cũng chịu ông tài hoa, nhưng có nhà nghiên cứu lại xếp ông vào loại văn học thoát ly... nghĩa là ít có tác dụng tích cực cho đời. Ông chỉ được khen ở thơ Vịnh Kiều: "ở một vài điểm, nhận thức này có tính chất hiện thực, tiến bộ, thoát ly quan niệm đạo đức phong kiến..." Nhà nghiên cứu còn cho rằng: "Thơ chữ Hán của ông không có gì xuất sắc"...

Hành trang thì thế, nhưng thơ Chu Mạnh Trinh quả thật tài hoa, có một bút pháp riêng. Đương thời, sự tài hoa của ông cũng từng được nhiều nhà thơ nổi tiếng công nhận. Thơ văn Chu Mạnh Trinh để lại không nhiều, có lẽ do thất lạc... Số bài thơ còn lại của họ Chu, đếm trên đầu ngón tay... Ông có cả một tập Trúc Vân thi tập; và tập thơ Vịnh Kiều (Thanh Tâm tài nhân thi tập)... gồm trên 20 bài... Vậy mà, ngoài tập Vịnh Kiều còn trọn vẹn (có lẽ do nhiều người thuộc) chỉ còn ba bài thơ chữ Hán. Bài thơ hát nói Hương Sơn phong cảnh và hai bài Hương Sơn nhật trình và Hương Sơn hành trình, thơ ông lưu lại cho đời hiện sưu tập được có thế. Đánh giá Chu Mạnh Trinh, nhà nghiên cứu văn học nổi tiếng Dương Quảng Hàm viết: “Ông tỏ ra là một bậc tài tình phong nhã, lời thơ rất êm đềm bay bổng” (Việt Nam văn học sử yếu, trang 387)... Riêng về thơ chữ Hán, sưu tầm lại, chỉ còn ba bài, đều là những bài hay cả.

Bài Hàm Tử quan hoài cổ ca ngợi chiến công của Thượng tướng Trần Quang Khải, đời nhà Trần:

Bãi dài, sông bỗng cắt ngang
Cửa quan Hàm Tử luênh loang bóng chiều
Khói mờ, cây rậm, bờ xiêu
Lầu hoang, thu lạnh, mây theo gió về...
Khoá then, nhờ đất hiểm kia
Non sông muôn thuở khôn nhoà chiến công.
Ngang ngọn giáo, khúc ca hùng
Hiên ngang nhớ thuở vẫy vùng tướng xưa...

Thơ nói được cảnh sông nước bao la, hiểm trở, những câu tả cảnh, nguyên văn chữ Hán, thật hàm xúc: “Cổ mộc, yên thâm tàng khuyết ngạn. Hoang lâu thu, lãnh nạp quy vân”... Những câu này thơ Đường tưởng cũng chỉ viết được đến như thế! Ca ngợi thế đất, chiến công mà viết: “Lục châu toả thược tư thiên hiểm, Vạn cổ sơn hà thọ chiến luân” thì chỉ có ngọn bút tài hoa mới viết nổi:

Bài Đề thơ trên vách miếu Mỵ Châu (Quá Cổ Loa yết MỵChâu miếu đề bích), ông viết:

Tình chồng vốn nặng, nghĩa cha sâu
Oan tỏ cùng ai, hận mãi đau
Móng chẳng còn thiêng, rùa đã tếch,
Ngọc lưu vết lệ, bạng chìm sâu.
Bia tàn cổ thụ, này sông núi,
Bể biếc trời xanh, nọ mối sầu...
Ngoài điện An Dương, ngôi miếu lạnh
Trăng mờ, tiếng cuốc não canh thâu.

Thơ nói được sử, được tích chuyện, lại gieo được nỗi cảm thông sâu sắc với số phận của Mỵ Châu... Hai câu thơ: “Bia tàn cổ thụ, này sông núi, Bể biếc trời xanh, nọ mối sầu”, thì chất thơ vịnh sử đã rõ, mà sự truyền cảm thật mông lung...

Còn về bài thơ Bài ca về Ngưu Lang – Chức Nữ, ông lại viết theo lối Sở từ:

Sông phía tây (chừ) chàng tiễn thiếp
Sông phía đông (chừ) thiếp tiễn chàng.
Chàng lưu lại (chừ) buồn thấm dạ,
Thiếp rời chàng (chừ) lệ đẫm khăn.
Xa cách tình dài chàng chớ hận,
Bến nào thiếp đợi, lúc thu sang.
Trời dài đất rộng, sao cho thấu,
Đeo đẳng lâu dài giấc mộng xuân...

Khúc đoản ca về cuộc tình trái ngang bị trời đầy này, thật xao xác... ý tứ thâm trầm, ngẫm nghĩ lâu mới thấu được tầng ý nghĩa...

Có lẽ riêng một bài Hương sơn phong cảnh của Chu Mạnh Trinh thôi, cũng đủ lưu truyền mãi đến các thế hệ sau này. Bởi lễ hội chùa Hương, ngày càng đông, hội ngày càng dài, qui mô càng tráng lệ... Mà thơ chùa Hương cũng có rất nhiều bài hay. Nhưng ai mà quên được “Bầu trời cảnh bụt, Thú Hương Sơn ao ước bấy lâu nay” của Chu Mạnh Trinh. Một bài thơ mà từ ngày viết đến nay, có bao nhiêu người từ già chí trẻ từng thuộc lòng:

Thỏ thẻ rừng mai chim cúng trái,
Lững lờ khe Yến cá nghe kinh
Thoảng bên tai một tiếng chầy kình
Khách tang hải giật mình trong giấc mộng,
Này suối Giải Oan, này chùa Cửa Võng
Này am Phật Tích, này động Tuyết Quynh
Nhác trông lên ai khéo vẽ hình
Đá nghĩ sắc long lanh như gấm dệt...

Thơ còn là một bài hát nói tài hoa, mà giới am hiểu yêu thích ca trù, không ai là không thích... Những giọng ca trù nổi tiếng đều chọn bài hát này trong những bài hát khoe tài, khoe giọng...

Nhưng với Chu Mạnh Trinh, về thơ có lẽ tập thơ Vịnh Kiều (Thanh tâm tài nhân thi tập), có một giá trị đặc biệt...

Tập thơ đã được trao giải nhất về thơ Nôm. Những người dự cuộc thi thơ Vịnh Kiều này, đều là những bậc danh sĩ trong vùng. Người ta có thể kể tên những người có thơ dự thi như cử nhân Nguyễn Tấn Cảnh (tri huyện Hưng Yên), Nguyễn Tri Đạo (cử nhân, tri phủ Khoái Châu, Hưng Yên); Phan Thạch Sơ (Tú Tài, Hà Nội); Chu Thấp Hy (cử nhân, người làng Đào Xá, Kim Động, Hưng Yên); Nguyễn Kỳ Nam (cử nhân, Thanh Trì, Hà Nội); Đặng Đức Cường (cử nhân người làng Hành Thiện, Phủ Xuân Trường, Nam Định); Phan Mạnh Danh (nhà thơ, dịch giả); Tú Trà (Nam Sang, Hà Nam)...

Đề ra: Gồm Vịnh truyện Kim Vân Kiều (hoặc Vịnh Thanh Tâm Tài nhân lục). Người dự thi phải làm.
1. Một bài tựa tác phẩm của Thanh Tâm Tài nhân (tức Kim Vân Kiều truyện) bằng chữ Hán, theo thể văn tứ lục.
2. Một bài tổng vịnh (đề từ)
3. 20 bài thơ đường luật, chữ Hán hoặc chữ Nôm, dựa theo 20 hồi trong Thanh Tâm tài nhân lục (Truyện Kiều).

Ban chấm thi gồm nhà thơ Tam Nguyên Yên Đổ và ông giải nguyên Hiệp Biện Đại học sĩ Dương Lâm và một số danh sĩ khác...

Tập thơ của Chu Mạnh Trinh được trao giải nhất về thơ nôm. Chu Thấp Hi được trao giải nhất về thơ chữ Hán... Nhưng, sau cuộc thi, nổi tiếng hơn cả và được truyền tụng là thơ Vịnh Kiều của Chu Mạnh Trinh... Tài hoa của họ Chu, trút hết cả vào tập thơ Vịnh Kiều này... Chỉ riêng bài tựa Truyện Kiều của họ Chu, sau này được Đoàn Tư Thuật chuyển dịch, đã là một bài văn tứ lục rất hay, bài tựa viết một hơi như trút hồn vía mình, nhập hồn vào nàng Thuý Kiều mà giãi bầy, mà thông cảm: "Giả sử ngay khi trước Liêu Dương cách trở, duyên chàng Kim đừng dở việc ma chay. Quan lại công bằng, án viên ngoại tỏ ngay tình oan uổng. Thì đâu đến nỗi, son phấn mấy năm lưu lạc, đem thân cho thiên hạ mua cười.Mà chắc rằng, biên thuỳ một cõi nghênh ngang, ai xui được anh hùng cởi giáp!"

Thương Kiều như thể thương thân, đó chính là tình cảm của Chu Mạnh Trinh. Bởi thế bênh Kiều, nhận ra vẻ đẹp của nàng Kiều sau 15 năm luân lạc; biện bác lại những sự lên án Kiều của những nhà nho câu nệ, nghiêm khắc; không ai bằng Chu Mạnh Trinh: "... Chỉ vì một nỗi mối manh chưa có, thề thốt đã nhiều. Trăng gió mắc vào, phồn hoa dính mãi. Cũng có người bảo tại nước chảy mây trôi lỡ bước, nên cành đưa lá đón quen thân. Nào biết đâu bông hạnh nở ngoài tường, chưa để con ong qua tới. Cho có muốn lưỡi dao liều với mạng, lại sợ thành cháy vạ lây. Tấm lòng này như tuyết như gương. Mối sầu nọ qua ngày qua tháng. Ngọc kia không vết, giá liên thành khôn xiết so bì. Nước đã trôi xuôi, hồn cựu mộng hãy còn vơ vẩn."

Bênh Kiều trong bài tựa chưa đủ, họ Chu còn hơn một lần, đánh giá Thuý Kiều rất cao trong bài Tổng vịnh truyện Kiều:

Công cha bao quản nài thân thiếp
Sự nước xui nên phụ với chàng
Cung oán nỉ non đàn bạc mệnh,
Duyên may run rủi lưới Tiền Đường.
Hai bên vẹn cả tình cùng hiếu.
Đem bắc đồng cân đáng mấy vàng!

Hai mươi bài thơ trong tập thơ dự thi của họ Chu, từng bài tách ra đã hay, mà để ở trong tổng thể, thì là một công trình chuyển thể, từ tác phẩm văn xuôi dài dòng (nguyên tác đoạn trường tân thanh của Thanh Tâm Tài Nhân) thường chỉ được về cốt truyện còn về văn chương, chữ nghĩa chưa thuyết phục lắm; thành một tập thơ thật có giá trị. Mỗi hồi lòng thòng của nguyên bản, được gói gọn trong một bài thơ Đường luật gồm có tám câu. So với Truyện Kiều của Nguyễn Du, gồm 3254 câu thơ lục bát, thì tác phẩm của họ Chu chỉ gồm 8x20=160 câu thơ thất ngôn Đường luật...

Từng bài thơ bám sát nội dung từng hồi, có tả đủ các nhân vật với những khắc hoạ sắc sảo.

Đây là cảnh Kiều đi thanh minh, gặp Kim Trọng:

Màu xuân ai khéo vẽ nên tranh
Nô nức đua nhau hội Đạp Thanh
Phận bạc ngậm ngùi người chín suối;
Duyên may run rủi khách ba sinh,
Dưới hoa nép mặt gương lồng bóng,
Ngàn liễu rung cương sóng gợn tình...
Đây là hình ảnh tên cò mồi Sở Khanh:
Làng nho người cũng coi ra vẻ
Tổ bợm ai ngờ mắc phải tay
Hai chữ tin hồng trao gác nguyệt
Một roi vó ký tếch đường mây.

Còn đây là những câu thơ họ Chu thay Kiều, khóc Từ Hải:

Trăm trận xông pha đèn trước gió,
Ngàn năm công nghiệp bọt ngoài sông...
Trần ai thương hại người xương trắng
Đất nước bơ vơ phận má hồng...

Nhưng những câu thơ họ Chu viết đến những hồi Kiều bán mình, Kiều dặn Vân thay lời, Kiều gặp Thúc Sinh, đều như từ đáy ruột vắt ra mà viết:

Thử xem tình, hiếu bắc đồng cân
Trăm thẳm ngàn sầu góp một thân
Bèo giạt mây trôi đành với phận
Đào thơ, liễu yếu ngán cho thân
(Kiều bán mình)

Ân nặng quản chi đành phận thiếp
Tình thâm âu sẽ chắp duyên em.
Nước non ngàn dặm đôi hàng lệ,
Tâm sự năm canh, một bóng đèn.
(Kiều dặn Vân thay lời)

Tài sắc thương thay cũng một đời
Lầu xanh lần lữa buổi hôm mai.
Dấu bèo đã chắc đâu là đất
Lòng Kiến may ra thấu đến trời
Chín khúc chưa nguôi cơn gió thảm.
Nghìn vàng đã chuốc chén hoa cười.
Bó tay nào biết là chàng Thúc
Cũng gớm gan cho thói bốc rời
(Kiều gặp Thúc Sinh)

Vậy là ngoài Kim Vân Kiều truyện, tác phẩm thiên tài bất hủ của Nguyễn Du, còn có Thanh Tâm tài nhân thi tập của họ Chu.

Họ Chu viết về Kiều thật hết lòng. Có lẽ ông cũng có tâm sự riêng, muốn gửi gấm vào tập thơ này... Nhưng, điều mà họ Chu dồn hết tâm sức trong tập thơ này, chính là ông tôn vinh một vẻ đẹp tự nhiên, trời phú, ông thông cảm với kiếp tài hoa bạc mệnh, và ông cũng lên tiếng bảo vệ những nét đẹp tinh thần ẩn sau cuộc đời chìm nổi “thanh lâu hai lượt, thanh y hai lần” của Thuý Kiều...

Thơ của Chu Mạnh Trinh có bản sắc riêng trong cấu tứ, trong tài hoa thiên phú, và trong học vấn tích luỹ được cả trong một đời hiến dâng cho thi ca... Thơ họ Chu có một vẻ đẹp riêng không lẫn với ai cả.

Ngô Văn Phú

(Còn tiếp)

[Vân Nương]

Với Chu Mạnh Trinh, về thơ có lẽ tập thơ Vịnh Kiều (Thanh tâm tài nhân thi tập), có một giá trị đặc biệt...
vì đây là kết quả của một cuộc thi thơ như đã nói ở trên
Tập thơ đã được trao giải nhất về thơ Nôm
Đề ra: Gồm Vịnh truyện Kim Vân Kiều (hoặc Vịnh Thanh Tâm Tài nhân lục). Người dự thi phải làm.
1. Một bài tựa tác phẩm của Thanh Tâm Tài nhân (tức Kim Vân Kiều truyện) bằng chữ Hán, theo thể văn tứ lục.
2. Một bài tổng vịnh (đề từ)
3. 20 bài thơ đường luật, chữ Hán hoặc chữ Nôm, dựa theo 20 hồi trong Thanh Tâm tài nhân lục (Truyện Kiều)
Và đêy là bài tựa Truyện Kiều, đề thi số 1. Nguyên văn chữ hán , kế tiếp là ba bản dịch của ba nhà văn TCHYA, Phùng Tất Đắc, và Đoàn Tư Thuật.
Bài Tưa Truyên Kiều cuả Chu Mạnh Trinh : NGUYÊN VĂN phiên âm chữ hán:

Kim sử duyên đề tặng phiến, Liêu Dương bất quy thúc phụ chi tang, biến khởi mãi ty, Lôi châu tức biện oan dân chi án; tắc sắc cầm hảo hợp, cốt nhục đoàn viên, bích ngọc trường lưu, tử thoa bất đoạn; yên hoa thương khách, hà lai mại tiếu chi kim, thanh giáo ngoại thần, chung trở quy hàng chi giáp. Hà dĩ biểu khuê nhân chi hiếu hạnh, kiến hiệp nữ chi cơ quyền? Nãi tri sự phi khúc tắc bất kỳ, ngộ dũ truân nhi nãi hiển.

Khanh chân đạt giả, tu tri thương hiệu chi liên tài; ngã diệc vân nhiên, mạc oán hồng nhan chi vô phận. Độc thị vị thông môi chuớc, tiên đính tư minh, nhất trụy phiến hoa, tiện thành kết tập. Hoặc giả vị thủy đãng vân lưu chi thái, luận nhi vi chi nghênh diệp tống chi phong. Bất tri hồng hạnh xuất tường, vị phó hương tâm phấn điệp. Sương phong liễm hận, khủng điên họa sự ư trì ngư. Lệ kính lý chi băng sương, độ sầu biên chi tuế nguyệt. Vô hà chi bích, giá khả trọng ư liên thành; dĩ thệ chi ba, mộng do hồi ư cựu phố. Thí bình tình nhi trước luận, nghi lược tích nhi nguyên tâm.

Hựu huống: thập thủ tân thi, quán nhập đoạn trường chi tập; tứ huyền cung oán, phổ thành bạc mệnh chi âm. Giác thê lương kỳ não nhân, phục đính đình nhi cố ảnh. Hoa ưng thâu diễm, liễu dục tăng kiều. Tham bắc bộ chi phong tao tiếu đề diệc vận; thiện nam triều chi phấn đại nùng đạm tương nghi. Cố nghi chư lão chung tình, biến danh tính ư quần biên tụ dốc; toại sử thiên thu ký sự, thái phong lưu ư thặng phấn tàn chi.

Ta hồ! Tiểu trích phong trần, kỷ tao ma nghiệt! Tình thiên hạo diểu, hận hải thương mang! Tùy phong chi nhứ hà y! Trụy khổn chi hoa vô lại! Can khanh thậm sự, thế cổ thiên sầu! Nhiên nhi thính nguyệt dạ chi tỳ bà, thanh sam dị thấp; xướng cách giang chi ngọc thụ, bạch mấn thiêm hoa. Do lai danh sĩ giai nhân, túc thế hữu hoa nghiêm chi kiếp. Hựu quái thanh sơn hoàng thổ, thiên cổ đồng luân lạc chi bi. Bộc bản đa tình, cảm thông đồng điệu. Vị ngộ không ư sắc giới, thiên liên do mộng ư xuân tràng. Kim ốc A Kiều, mạn trước bán không chi tưởng; mỹ nhân phương thảo, bằng chiêu cách đại chi hồn. Ngẫu hững bút dĩ trừu tư, toại trục hồi nhi tưởng vịnh. Ngôn chi trường dã, tạ đương khách song thính vũ chi đàm; linh chi lai hề, hoặc tại Lạc phố lăng ba chi dạ...

Bản dịch I của TCHYA :

Nay ví thử: duyên ưa trao quạt, Liêu Dương chẳng vì tang chú trở về; biến tại bán tơ, Lôi Châu giá được dân oan minh án; thì chắc đẹp duyên đôi lứa, đoàn tụ cả nhà, ngọc bích còn nguyên, thoa vàng chẳng gẫy. Mà đâu có thể làng chơi son phấn, đem vàng mua được nụ cười; lại chẳng bao giờ, ngoài cõi anh hùng, cổi giáp quay đầu chịu phục. Thì sao: tỏ rõ phòng khuê mà hiếu hạnh, thấy được gái nghĩa hiệp lại cơ quyền.

Thế mới biết không rắc rối việc chẳng phi thường, có gian truân danh càng rạng rỡ. Nàng đà hiểu đó, Trời xanh thương khách tài hoa; ta nói vậy thôi, má đỏ oán chi phận bạc. Chỉ vì: chưa thông môi lái, đã nặng thề bồi, lỡ bước phồn hoa, quen đường gió bụi.

Hoặc có người nói, sở dĩ lá đưa cành đón, chỉ vì nước chảy mây trôi. Ai biết đâu hạnh thắm vượt tường, chưa gửi nhuỵ thơm cho bướm; dao oan nuốt hận, chỉ lo vạ cháy theo thành ven cõi sầu ngày tháng phôi pha; trong lòng kính tuyết sương gắng gỏi. Ngọc không hoen ố, giá cao kỳ xiết mấy thành liền; sóng đã trôi xuôi, hồn lẩn quất về phố cũ.

Như bình tình mà phán đoán, nên xét lại tự căn nguyên. Huống chi: nhất giải đoạn trường, thơ mới mười bài tuyệt tác; bốn giây bạc mệnh Hồ một khúc lâm ly. Bi ai những não lòng người; tha thuớt còn ngờ bóng cũ. Hoa ưng khoe thắm, liễu muốn thêm tươi. Đất Bắc thấm mùi lịch sự, cười khóc nên thơ; trời Nam rạng vẻ phấn son, thắm phai đượm nét.

Cho nên bao người cũ say đời tình chung, đem tính danh ghi góc áo xiêm; ngàn thu sau tiếc chuyện phong lưu, viết sử sách vớt hương thừa phấn cũ. Than ôi! gió bụi một phen, nổi chìm mấy độ. Trời tình bát ngát, bể hận mênh mang, sợi tơ mành gió cuốn lênh đênh, đoá hoa rụng quê người trôi dạt...Xét đến nàng cũng hay mua việc, chuyện ngàn thu còn áo não làm chi? Chẳng qua: đêm trăng nghe khúc Tỳ Bà, áo xanh đẫm lệ; cách bến hát câu ngọc thụ, tóc trắng thêm sương.

Xưa nay danh sĩ giai nhân, hoa nghiêm vẫn một đời gian khổ; xót lẽ đất vàng núi biếc, luân lạc cùng muôn thuở đau thương. Tớ vốn nhiều tình, cảm ai cùng điệu. Cõi sắc hoa không chửa tỉnh; trường xuân mộng ảo còn say. Phương thảo gọi hồn, mường tượng người xưa phảng phất; nhà vàng xây mộng, mơ màng bóng ngọc thuớt tha. Chuyện cũ bâng khuâng, sẵn bút đề thơ ngẫu hứng; người xưa tưởng nhớ, chia hồi ngâm vịnh tiêu tao. Nói chẳng hết lời, ngoài cửa mưa thu rả rích; hồn thiêng chăng lẽ, đêm trường Lạc Phố chơi vơi...

Bản dich II của Phùng Tất Đắc :

Ví thử: Gắn bó tự ngày trao quạt, tang Liêu Dương đừng lỡ hẹn duyên hài, đặt bày do gã bán tơ, án Lôi quận giải ngay niềm oan khuất. Ắt là: Sắt cầm êm ả, cốt nhục sum vầy. Ngọc biếc vẫn lành thoa vàng không gãy. Lả lơi hoa rượu, khách làng chơi đâu được dịp mua cười; ngang dọc biên thuỳ, tay cung kiếm há thua cơ bó giáp ?. Thì sao thấy được: Chốn khuê các đã đủ điều hiếu hạnh; bạn quần thoa mà biết lẽ kinh quyền!

Mới hay: Việc đời khuất khúc, chuyện mới ly kỳ; cảnh ngộ éo le, nết càng tỏ rõ. Nàng đà thừa hiểu; từ xưa trẻ tạo vẫn lân tài; ta lại nhủ cùng; đâu phải má hồng đều tủi phận. Chỉ vì: Chưa mối manh đã vội thề bồi; mắc trăng gió mới thành hư hỏng.

Hoặc lại bảo: nước chảy mây bay quen mất nết; hoá cho nên: lá đưa cành đón dễ hư thân. Nào biết đâu: Nhị vẫn phong hương, chẳng để bướm ong thông được lối; dao toan cắt hận, nhưng e ao cá cháy theo thành. Mài mảnh gương soi rõ tấm băng trinh; ôm nỗi khổ gắng qua ngày tủi nhục. Ngọc không mãi bợn, há thua đâu giá trọng liên thành; nước dẫu trôi xuôi, vẫn nhớ đến mối tình cựu phố.

Ví muốn bàn cho thấu đáo; - cũng nên xét đến tâm tình. Huống chi: Bốn dây gió thảm mưa sầu, phả thiên bạc mệnh, mười vận hoa thêu gấm dệt, chiếm giải Đoạn trường.
Những nghe đã xót xa lòng, tưởng đến càng mê mẫn bóng. Hoa đành thua vẻ; liễu muốn ghen mầu. Hội phong tao đất Bắc nên trang, khóc cười phải điệu. Nét son phấn miền Nam đáng bậc, đậm nhạt ưa nhìn.

Vậy nên những khách tài hoa, chẳng ngại đề tên họ bên chéo quần tay áo; lại khiến ngàn năm ghi chép, không nề nhặt phong lưu nơi phấn sót hương thừa. Than ôi! Mới lọt vào một kiếp phong trần; đã vương lấy bao phen oan nghiệt. Trời tình u uất, biển hận vơi đầy. Sợi tơ mành phó mặc gió bay, cánh hoa rụng, sá gì bàn lội. Từ trước đã dư người hoài cảm, sao nay còn hận nỗi thương tâm ? Ấy cũng vì: Tiếng tỳ bà nghe lắng đêm trăng, áo xanh dễ đầm giọt lệ; khúc ngọc thụ vẳng qua mặt sóng, tóc bạc thêm đượm màu sương...

Cho hay danh sĩ giai nhân, nợ sau trước cũng âu người một hội; Dẫu ở non xa nước lạ, kiếp sông hồ khôn thoát hận ngàn thu. Ta vốn đa tình; - luống thương đồng điệu. Cõi Sắc hoa Không chưa giác ngộ; đài xuân giấc bướm vẫn mơ màng. Cỏ Mỹ nhân một bó u hoài, hồn thơm có thấu ? Toà Kim ốc những hằng vọng tưởng, vóc ngọc còn đâu ?

Sẵn bút hoa tả mối sầu tư, đem truyện cũ chia hồi tưởng vịnh:
Giãi mãi mà ân tình chưa dứt, giọt mưa đêm còn thánh thót bên khách song; thiêng chăng thì hiển hiện cho xem, bóng người đẹp chùng nhởn nhơ nơi Lạc phố...

Bản dịch III –Đoàn Tư Thuật dịch. (Hay nhất)

Giả sử ngay khi trước, Liêu Dương cách trở, duyên chàng Kim đừng lỡ việc ma chay; quan lại công bằng, án viên ngoại tỏ ngay tình oan uổng. Thì đâu đến nỗi son phấn mấy năm lưu lạc, đem thân cho thiên hạ mua cười; mà chắc biên thuỳ một cõi nghênh ngang, ai xui được anh hùng cởi giáp. Thì sao còn tỏ được người thục nữ mà đủ đường hiếu nghĩa, tay đàn bà mà lại có cơ quyền. Thế mới biết: người khôn thì hay gặp gian truân, chuyện đời khéo lắm trò quanh quẩn.

Con tạo hoá vốn thương yêu tài sắc, nàng đà biết thế hay chưa. Khách má hồng đừng giận nỗi trăng già, ta cũng khuyên lời phải chẳng. Chỉ vì một tội mối manh chưa có, thề thốt đã nhiều, trăng gió mắc vào, phồn hoa dính mãi.

Cũng có người bảo: tại nước chảy mây trôi lỡ bước, nên cành đưa lá đón quen thân. Nào biết đâu bông hạnh nở ngoài tường chưa để con ong qua tới; cho có muốn lưỡi dao liều với mạng, lại e thành cháy vạ lây. Tấm lòng này như tuyết như gương, mối sầu nọ qua ngày qua tháng. Ngọc kia không vết, giá liên thành khôn xiết so bì. Nước đã trôi xuôi, hồn cựu mộng hãy còn vơ vẩn.

Bàn cho thật phải, tình cũng nên thương. Lại xem như bút mực tài hoa, đoạn trường mười khúc; trúc tơ phong nhã, hồ cầm một chương; câu thần vẳng vọng tiêu tao, bóng ngọc tưởng chiều não nuột; hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh, vậy nên khách đa tình say chuyện phong lưu, trăm năm cũ còn ghi tên tuổi hảo; người chép sách tiếc vì tài sắc, nghìn thu sau nhặt lấy phấn hương thừa.

Than ôi, một bước phong trần, mấy phen chìm nổi; trời tình mờ mịt, bể hận mênh mang. Sợi tơ mành theo gió đưa đi, cánh hoa rụng chọn gì đất sạch. Ai dư nước mắt khóc người đời xưa, thế mà giống đa tình luống những sầu chung, hạt lệ Tầm Dương chan chứa; lòng cảm cựu ai xui thương mướn, nghe câu ngọc thụ não nùng.

Cho hay danh sĩ giai nhân, cùng một kiếp hoa nghiêm nặng nợ. Ngán nỗi non xanh đất đỏ, để riêng ai luân lạc đau lòng. Ta cũng nòi tình, thương người đồng điệu. Cái kiếp không hoa lẩm cẩm, cỏn hồn xuân mộng bâng khuâng. Đã toan đúc sẵn nhà vàng chờ người quốc sắc, lại muốn mượn chùm phương thảo hú vía thuyền quyên.

Sẵn bút nghiên chia vịnh từng hồi, đem sự tích tóm làm một tựa. Bây giờ kể còn dài chưa hết, hạt ba tiêu như thánh thót mưa thu. Hỡi ơi, hồn còn có biết hay chăng? Bóng hoàn bội tưởng ra vào Lạc phố.

Con tiếp....

[Vân Nương]

1 –Hội Đạp Thanh

Mùa xuân ai khéo vẽ nên tranh,
Nô nức đua nhau hội đạp thanh.
Phận bạc ngậm ngùi người chín suối,
Duyên nay dun dủi khách ba sinh.
Dãy hoa nép mặt gương lồng bóng,
Ngàn liễu rung cương sóng gợn tình.
Man mác vì đâu thêm ngán nỗi!
Đường về chiêng đã gác chênh chênh.

2. Hội ngộ vườn thúy,

Hết nghĩ gần thôi lại nghĩ xa,
Hiu hiu án sách ngọn đèn tà.
Gương loan phảng phất hồn cung quế,
Giấc bướm mơ màng khách trướng xa.
Mười vận sầu tuôn đôi giọt nước,
Trăm năm duyên bén một cành thoa.
Mái tây bõ lúc chờ trăng đứng,
Rày đã vườn xuân tỏ mặt hoa.

3. Thề Nguyền

Dan díu vì ai luống ngẩn ngơ,
Để ai gió đón lại trăng chờ.
Đào tơ đã ngỏ đường ong bướm ,
Liễu yếu còn e trận gió mưa.
Lựa mối tơ tình năm ngón dạo,
Lập lờ lửa dục một lời thưa.
Giá trong muốn vẹn niềm băng tuyết,
Nào phải trăng hoa khéo ỡm ờ.

4.Thúy Vân thay lời

Sự đâu sóng gió nổi cơn đen,
Chín chữ cù lao phải báo đền.
Ân nặng quản chi liều phận thiếp,
Tình thân âu sẽ chắp duyên em.
Nước non nghìn dặm đôi hàng lệ,
Tâm sự năm canh một bóng đèn.
Ướm hỏi Liêu Dương người có biết ?
Này là trâm quạt của làm tin.

(còn tíếp)