C̣n bác Thành Tài khi bị kêu án tử h́nh th́ người con trai lớn là anh Phan Bá Lân đang học ở trường tiểu học Đà Nẵng hay Hội An ǵ đó. Mật thám can thiệp không cho anh học, buộc nhà trường phải đuổi anh.
Tôi cũng nghe các người làm ở toà khâm sứ Huế kể lại, lúc ấy anh Phan Bá Lân t́m gặp ông khâm sứ và đă giận dữ nói: “On a tue’ mon père, et on a fermé I’école à moi !” (Người ta đă bắn cha tôi, người ta c̣n đóng cửa trường với tôi !).
Thấy thái độ phẫn nộ của anh Phan Bá Lân lúc ấy, viên khâm sứ tên Chatel-nếu tôi nhớ không lầm-đă cho anh Phan Bá Lân học lại và cũng từ đó giúp đỡ anh học cho đến thành tài. Có người c̣n nói anh Lân là con nuôi của Chatel.
Việc ấy tôi không biết có đúng không? Nhưng theo tôi hiểu th́ anh Lân nhân cơ hội này học hành thành tài và cả đàn em của anh người nào cũng có bằng cử nhân, bằng tú tài và cả các con của các anh này đều học rộng, tài cao, hiện giờ một số vẫn làm nghề giáo.
Sau này vào khoảng năm 1930, anh Lân mở trường tư thục Chánh Thanh ở Sài G̣n và thu hút được nhiều giáo sư giỏi về dạy. Trong ấy có ông Phan Khôi dạy Việt và Hán văn.
Anh Lân c̣n là bạn tâm giao của anh Hồng Tiêu, chồng tôi. Khi anh Hồng Tiêu cưới tôi, anh Phan Bá Lân đă mừng ngày cưới chúng tôi cả một giường nệm có mùng theo kiểu Tây, một cái gương to treo trên tường, và suốt những năm chúng tôi sống ở Sài G̣n vẫn gặp anh Lân rất thường.
Khi Nhật xâm chiếm Việt Nam và sau đó Mỹ thả bom ở Sài G̣n, năm 1943, tôi đưa các con về Quảng Ngăi quê chồng,mất liên lạc với anh Phan Bá Lân. Sau hiệp định Genève, tôi nghe tin anh Phan Bá Lân ở ngoài Bắc và năm 1975, tôi nghe tin anh Lân về Sài G̣n, đôi mắt bị mù.
Anh về trong Nam, nghe nói có nhờ người đi t́m nhà tôi và anh Bút Trà nhưng lúc ấy Sài G̣n đang hồi bể dâu, nên chẳng ai dám chỉ, họ sợ mang vạ vào thân. Thành ra những người bạn thân xa nhau những bao nhiêu năm vậy mà trước chuyện sống chết lại không có cơ hội gặp nhau, để cùng bắt tay nhau một lần chót. Thương tâm và cũng chua xót thật !
Bây giờ khi tôi ngồi viết những ḍng này th́ tất cả anh em Phan Bá Lân, Phan Ḱnh, Phan Thuyết (cựu hiệu trưởng trường Đạt Đức ở Phú Nhuận), Phan Út (cựu hiệu trưởng trường Tân Thịnh ở Tân Định) đều đă ra người thiên cổ.
Trở lại chuyện sau khi Đảng Phục Hưng bị bể bạc. Bà tôi khi nghe tin về chuyện bọn Tây đến lục xét nhà cho tôi và trong đường tơ kẽ tóc, cha tôi có thể bị bắt và bị đi đày th́ đâm ra hoảng hốt, gọi cha tôi về, thuyết đủ mọi cách,nào hăm doạ bị tù đày, bỏ vợ bỏ con không ai nuôi,nào cha mẹ già không chỗ nương tựa.
Lời nói không làm xiêu ḷng cha tôi, th́ bà nội tôi lại lấy nước mắt để cha tôi phải nghe theo. Ông tôi không hề nói ǵ v́ ông xuất thân từ một tùy viện của ngài Lê Văn Duyệt, có vơ, không thể ngăn cản con ḿnh v́ nó cũng đi vào con đường mà ḿnh đă trải qua. Nhưng ông tôi chỉ nói là nếu không ai lo cho ông bà tôi trong lúc tuổi già bóng xế th́ ông tôi sẽ trở về Nghệ An v́ ngoài ấy ông tôi có cả một đại gia đ́nh có thể sống yên thân cho đến cuối cuộc đời.
Nghe thế bà tôi càng khóc lóc than thở: “Sắp mất con bây giờ lại sắp mất chồng”.
Thế là cha tôi trở lại công việc ở hăng Sica. Nơi đây người chủ Tây rất mến nể cha tôi v́ cha tôi làm việc chuêyn cần thanh liêm, công nhân trong hăng cũng rất yêu mến. Mấy lần cha tôi xin thôi việc để thi vào một công sở không có liên quan ǵ nhiếu đến việc chánh trị như là Bưu Điện, Sở Thương chánh, hay pḥng Thương mại, nhưng ông chủ hăng cứ cho lên lương mỗi lần cha tôi muốn nghỉ, để giữ cha tôi lại.
Cho đến khi cha tôi thi đậu vào Sở Thương chánh Đà Nẵng, làm ở làng Trẹm, và sẵn có người chông mới cưới của d́ tôi, một nhân viên có tay nghề, biết đánh máy, chịu nhận công việc của cha tôi th́ ông xếp mới bằng ḷng cho cha tôi nghỉ.
Chuyện đổi việc làm này một phần do sức ép của bà nội tôi, muốn con làm trong cơ quan nhà nước có nhiều tiền hơn và có tương lai hơn.
Reply With Quote
Bookmarks