Kể từ khi chính quyền thuộc địa Pháp ra nghị định ngày 03-10-1865 thành lập hai thành phố Sài G̣n và Chợ Lớn riêng biệt cho đến năm 1893, đường xá trên hai vùng nầy nhất định phải được sửa sang và gia tăng nhưng lại rất ít có tài liệu, bản đồ viết về những con đường mới nầy. Cả hai vùng bắt đầu phát triển mạnh từ thời đô đốc De Lagrandière cầm quyền thống đốc Nam Kỳ Hạ, các đường phố được quy định, kế hoạch hóa, chỉnh trang và được đặt tên bằng chữ Pháp. Trong khoảng thời gian nầy, xuất hiện một vài bản đồ đường sá của 2 thành phố có tính cách hướng dẫn đại cương, vắng tắt, khó đọc.
Pierre Barrelon tác giả bài viết SAIGON đăng trên tập san Revue Tour du Monde, quyển 34, tập 3 năm 1893 có kèm theo 1 bản đồ vùng Sài G̣n nơi trang 277 và 1 bản đồ vùng Chợ Lớn nơi trang 243 với khá nhiều tên đường phố của cả hai vùng nhưng cũng khó đọc. Đặc biệt, vị trí đồn Cây Mai - tức là Chùa Cây Mai trước đó không lâu – cũng được tác giả vẽ trên bản đồ vùng Chợ Lớn nhưng không kê ra trong phần chú giải (légende) bên dưới góc phải của bản đồ.
Cũng có thêm một điểm đặc biệt khác là trên bản đồ vùng Sài G̣n có kê khai nhà thờ gia tô giáo ở Thủ Thiêm mà từ lúc c̣n học từ lớp đồng ấu cho đến lớp nh́ người viết loạt biên khảo nầy đă được tới lui hàng ngày, một kiến trúc cổ theo lối Á Đông rất đặc biệt 3 gian một cháy, lợp gói, nền lót gạch tàu màu đỏ, cột gỏ đen mun, phía trước có lầu chuông, nhà bếp và nhà lầu 2 tầng rộng lớn cho linh mục chính xứ, phía trước từ cổng vào, sát lề con hương lộ có một cây thị cao lớn xum xê, trái chín vàng tỏa mùi hương lạ quanh năm suốt tháng. Kiến trúc cổ kính nầy về sau bị suy sụp cho nên khi vào tay linh mục người bản xứ đă bị phá hủy đi gần như là toàn bộ để xây cất lại theo kiểu mới, thật đáng tiếc! Ngày nay có lẽ chỉ c̣n lại nhà xứ cũ và nhà bếp cũ phía trước sân nhà thờ nầy là c̣n tồn tại mà thôi. Nhân tiện cũng xin nói qua về vùng Thủ Thiêm xưa cách nay hơn 100 năm:
Thủ Thiêm Xóm Dưới
Thủ Thiêm chỉ cách thành phố Sài G̣n có một con sông rộng khoảng một ngàn mét, tưởng gần nhưng hoá ra lại xa. Thủ Thiêm từ bao nhiêu đời đă bị sách vở bỏ quên không thèm ngó tới.
Sinh ra ở miền Tây nhưng lại được nuôi dưỡng lớn lên ở đất Thủ Thiêm, từ lúc nhỏ tới tuổi đi học đánh vần ABC, qua thời Kháng Chiến Nam Bộ dưới thời Pháp tái chiếm Đông Dương, lớn lên ở chung với cha mẹ, thời gian thật khá dài để người viết thấy Thủ Thiêm ́ ạch thay đổi theo thời gian và Sài G̣n rung chuyển biến thái theo bom đạn.
Ngày đó, từ thời người viết mới đi học lớp đồng ấu ở trường họ đạo Thủ Thiêm do các d́ phước ḍng tu Mến Thánh Giá làm cô giáo dạy dỗ, Thủ Thiêm phải kể là bắt đầu từ gịng Ông Tố, xuống Bến Đ̣ Trên, qua cầu Ông Cậy, tới Xóm Dưới – thường được gọi là Xóm Cây Bàng- và tiếp tục đi xuống nữa để tới đồn pḥng thủ thời của các ông vua đầu đời nhà Nguyễn mà trong lịch sử gọi là đồn "Giác Ngư" c̣n gọi là đồn Cá Trê (Về sau, thời Pháp thuộc vi trí của đồn nầy có thể là nơi xây cất những bồn chứa xăng dầu thường được gọi là kho xăng Nhà Bè). Kho xăng nầy có lần bị cháy lớn, khói đen bốc lên cao cả ngày chưa dứt, không biết có phải v́ bị kháng chiến đột kích hay không. Xin giới hạn đến đồn nầy v́ thuở nhỏ người viết "sợ ma" không dám đi xa hơn và sẽ nói thêm về đồn Cá Trê và kho xăng Nhà Bè ở phần dưới .
Thủ Thiêm thời Gia Long là vùng đất của nhóm ghe cướp gọi là Tàu Ô mà phần đông là hạng người tứ chiến giang hồ từ nước Trung Hoa chạy vào miền Nam và được họ Nguyễn dung nạp cho qua tập trung và trú cư ở Thủ ThiêmTừ bến đ̣ dưới cuối đại lộ de La Somme (sau gọi là đại lộ Hàm Nghi) tức là từ cột cờ Thủ Ngữ, mà thời Pháp người thường dân gọi là Point des Blagueurs ở phía Sài G̣n, (xin tạm dịch là: Địa điểm dành cho những người tán gẫu, (không biết địa điểm nầy ngày nay đă thay đổi ra sao), phải xuống các bậc thềm đá xanh để xuống đ̣ chèo qua sông Sài G̣n rồi lên bến đ̣ dưới ở xóm Cây Bàng, Thủ Thiêm .
Bến đ̣ dưới thời đó là một nhà sàn lợp lá dừa nước cất lấn ra bờ sông và một chiếc cầu ván vừa đủ một người đi chạy dài ra ngoài sông khoản 60 mét gọi là cầu đ̣ xóm dưới. Chiếc cầu nầy càng ra xa th́ càng hẹp đi cứ mỗi khi nước "ṛng " (tức là khi mực nước sông xuống thấp) th́ hành khách qua đ̣ bước lên cầu nầy phải thật cẩn thận nếu không sẽ bị trượt chân té xuồng "śnh" (tức đất bùn trơn trợt). Những con đ̣ đưa khách sang sông Sài G̣n đóng theo kiểu trong Nam, hai người chèo, người chèo phía sau dùng chân để điều khiển cần tay lái, có một sạp lót ván cho vài người ngồi c̣n bao nhiêu đều phải đứng. Số người chuyên chở cho mỗi chuyến đ̣ không nhất định nhưng ít nhất phải được khoảng 10-15 người khách th́ đ̣ mới chịu tách bến; đông khách nhất là buổi sáng giờ đi làm và buổi chiều giờ tan sở: có lúc v́ tham lam ghe đ̣ chở quá khẳm đến độ bờ ghe chỉ cách mực nước khoảng 20 phân tây (xin nói rơ 20 phân Tây= 20 cm !): sóng yên gió lặng th́ tạ ơn trời phật, gặp lúc mưa gió lớn th́ phú dâng hồn xác cho hà bá! Trong thời thơ ấu, đă chứng kiến biết bao nhiêu lần tai nạn ch́m đ̣ thảm thương nhất là những vụ ch́m đ̣ v́ bị các chiếc tàu buôn ngoại quốc khi quay mũi tàu trên sông Sài g̣n xả hết tốc lực quạt chân vịt nổi sóng xô đẩy chiếc ghe đ̣ nhỏ bé đầy ập hành khách lật bổ giữa ḷng sông trong khi những tên thủy thủ ngoại quốc trên bon tàu đứng chống tay nh́n xuống miệng cười hô hố vui thích! Đó là đ̣ chèo của bến đ̣ dưới Thủ Thiêm .
Từ bến đ̣ dưới ở phía Thủ Thiêm, dọc theo bờ sông là những dăy nhà sàn lụp sụp lợp lá dừa nước chạy suốt dọc dài xuống phía dưới nữa, đối diện ngang với kho 10, kho 5 (kho hàng của bến tàu "Thương Cảng" Sài G̣n). Phần lớn những nhà nầy đều có một chiếc ghe nhỏ "tam bản" đóng bằng 3 miếng ván để chèo ra khơi cập hong tàu buôn ngoại quốc vào sông Sài G̣n, đu dây lên tàu để mua hàng lậu thuế rồi tuột xuống quay trở vào bờ Thủ Thiêm .
Lên đ̣, quẹo về phía tay mặt khoảng 50 mét là chợ nhóm ngoài trời của ấp Cây Bàng, mặt hàng buôn bán ở chợ thường là cá, tôm, tép lưới câu từ sông Sài G̣n hoặc đi xúc, đi câu treo từ trong ruộng đưa ra. Một vài hàng tạp phô mắm, muối, đồ gia vị, tuy không dồi dào nhưng cũng đủ cung ứng cho cả ấp. Cũng có nhà ở bờ sông đặt vài bàn bi da loại có lỗ, 12 trái banh (khác với loại bi da 3 trái banh). Từ chợ đi thẳng sâu vào bên trong là vùng đất ruộng mà ngày trước người viết thường hay xách rỗ và chai đựng từ xóm trên xuống đi vào trong đó để hớt cá lia thia. Sau lưng chợ Cây Bàng là một dăy phố 18 căn mới cất so với dăy phố cũ 10 căn cùng một hướng.
Con hương lộ từ bến đ̣ chạy song song với sông Sài G̣n đi dài xuống đến kho 5, kho 10: dọc sát bờ sông là những trụ sắt chôn xuống đất với xi măng (Cement) trộn đá sỏi chèn cứng dùng cho các tàu buôn ngoại quốc cột giữ tàu để đợi tới phiên lên hàng ở các nhà kho phía Sài G̣n. Càng đi xuống xa về hướng đồn Giác Ngư th́ nhà ở càng thưa thớt, quang cảnh có vẻ âm u vắng lạnh. Người viết ngày nay c̣n một ấm ức trong ḷng là chưa tới được đồn Giác Ngư v́ hồi đó sợ ma, lúc đă lớn lên th́ không c̣n dịp nào để tới chỗ đó, cho nên bây giờ cứ tiếc hoài!
Từ bến đ̣ bước lên th́ gặp ngay nhà của cha mẹ người viết bài nầy, sát với lề đường (Ở River Side! Ở ngoại quốc chỉ có dân triệu phú mới dám cất nhà sát bờ sông). Trước đó thời Nam Bộ Kháng chiến, nhà cũ của cha mẹ người viết ở Xóm Trên. Căn nhà Xóm Dưới Cây Bàng chỉ được cất sau ngày Tây gần thất trận rút lui khỏi Việt Nam.
Cũng xin nói qua sơ sơ về vùng kháng chiến Thủ Thiêm. Vào thời nầy, vùng kháng chiến Thủ Thiêm do hai ông Bảy Môn, Mười Lực của B́nh Xuyên làm chỉ huy lực lượng đánh Tây. Hai ông nầy người viết chưa bao giờ được gặp mặt nhưng mẹ già 98 tuổi (Bây giờ đă được 100 tuổi) hiện c̣n sống ở bên Mỹ biết rất rành rọt về hai ông Bảy Môn, Mười Lực. Tuy nhiên có một chuyện mà người viết c̣n nhớ hoài cho đến ngày nay về tổ đánh Tây của Xóm Dưới: đó là việc tổ kháng chiến lấy cây giả làm ụ súng cà nong (Cannon) đặt dưới gầm cầu ông Cậy nhắm qua hướng các tàu chiến của Tây đậu dọc bờ sông Sài G̣n ở cuối đường Catinat để thị uy, (trước khách sạn Majestic; đường nầy sau đổi là đường Tự Do); hậu quả là súng đại liên trên tàu chiến của Tây bắn qua như mưa khiến bà con chạy lăn cù lăn chiên trong số đó có cha của người viết bài nầy. Dù là đồ giả để chống lại đồ thiệt, nhưng cũng làm cho giặc Tây e dè vùng kháng chiến Thủ Thiêm nhất là vùng Xóm Dưới Cây Bàng.
Từ bến đ̣ dưới Thủ Thiêm quẹo về phía trái khoảng 10 mét là cầu ông Cậy. Chiếc cầu nầy là một di tích lịch sử đáng được bảo tồn. Từ Sài G̣n, cuối đường Charner (Nguyễn Huệ), nh́n thẳng qua Thủ Thiêm chúng ta có thể nh́n thấy chiếc cầu nhỏ lịch sử đó. Cầu làm bằng xi măng cốt sắt vừa đủ rộng cho một chiếc xe chở hàng cỡ nhỏ chạy qua, hai bên có hai bậc thềm thấp dành riêng cho người đi bộ có bờ lan can an toàn suốt dọc chiếc cầu nhỏ bé. Chiếc cầu có thể ngày xưa do một viên quan vơ triều đ́nh nhà Nguyễn cai trị vùng Thủ Thiêm đứng chỉ huy xây cất cùng một lúc với con đường hương lộ cho nên dân chúng trong vùng gọi là cầu ông Cai (tức cầu do ông quan Cai trị xây cất) nhưng lâu ngày có thể đọc trại đi là cầu ông Cậy (nếu bạn nào biết rơ xin làm ơn bổ túc cho tên gọi của chiếc cầu nầy). Con rạch chảy ngang dưới chiếc cầu là một nhánh thật nhỏ của sông Sài G̣n cũng gọi là Rạch Ông Cậy. Sở dĩ chúng tôi gọi là "một di tích lịch sử bởi v́ nó là nơi mà lính Tây dùng làm pháp trường để bắn chết thả trôi sông những người đánh Tây ở vùng Thủ Thiêm bị họ bắt được sau những cuộc bố ráp, đốt phá mà dân Thủ Thiêm gọi là "bao bố nh́n mặt": Tây mua chuộc người địa phương, cho trùm bao bố lên đầu để dấu tung tích rồi cho ra nh́n mặt những người bị Tây bắt trong những cuộc lùng xét: người nào bị bao bố gật đầu th́ kể như đi tắm sông ở cầu ông Cậy.
Đúng ra ngày xưa, chắc là lâu lắm, con rạch ông Cậy có tới 2 cái cầu: một cái sát bờ sông Sài G̣n chỗ miệng cửa con rạch và một cái nữa tức là cái cầu thứ 2 cũng bắt ngang qua con rạch nhưng hơi xế về phía trong một chút, cách cái cầu thứ nhứt chừng 50 mét. Cái cầu thứ 2 nầy nối con hương lộ thứ nh́ tới dăy phố 18 căn ở xóm Cây Bàng bây giờ biệt tâm biệt tích không c̣n dấu vết nào và chỉ c̣n cái cầu sát với bờ sông Sài G̣n ngày nay mà người Sài G̣n có thể đứng ở đầu đường Charner (Nguyễn Huệ) ở bên nầy bờ sông nh́n thẳng qua Thủ Thiêm để nh́n thấy nó.
Nghe đồn bây giờ đang có chương tŕnh phát triển vùng Thủ Thiêm, các vùng gần bờ sông Sài G̣n, kể luôn cái cầu ông Cậy lịch sử cũng sẽ bị san bằng ủi sập và nếu như vậy th́ kẻ nầy chỉ c̣n biết dụi mắt khóc thầm tiếc nuối cho một di tích lịch sử bị mai một! Bạn nào có dịp về thăm quê nhà, hăy đi đ̣ qua Thủ Thiêm, hỏi thăm dân t́nh ở đó chỉ cho biết rồi đến đứng trên chiếc cầu ông Cậy nhỏ bé nầy nh́n qua phía bên kia sông Sài G̣n nguy nga sáng lạng rồi ngó xuống ḷng nước để bùi ngùi tưởng niệm cho những người kháng chiến vô danh đă từng bị kẻ ngoại quốc xử tử bắn chết trên chiếc cầu nầy rồi quăng xác xuống rạch.
(c̣n tiếp)
Reply With Quote
Originally Posted by saigonist
Bookmarks